نحوه صدور دستور جلب در دعاوی حقوقی

زمانی که صحبت از حکم جلب به میان می‌آید، مشاهده می‌شود که بسیاری از افراد از این حکم به عنوان اولین راه حل برای حل و فصل پرونده‌های حقوقی بهره می‌برند حال آن که اطلاعات کمی در خصوص چیستی، نحوه صدور، انواع  و ابطال آن دارند که گاهی باعث می‌شود مسیر دادرسی طولانی‌تر از حد معمول شود.

این جاست که ضرورت آشنایی با حکم جلب و موارد حقوقی که موجبات صدور آن می‌شود از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. یقین بدانید که پس از مطالعه این مطلب به هیچ منبع دیگری برای آشنایی جامع و کامل با حکم جلب نیاز ندارید.

حکم جلب چیست؟

در محافل حقوقی و تخصصی در خصوص تعریف حکم آمده است که حکم تصمیمی قاطعی است که برای ختم فیصله حقوقی توسط قاضی صادر می‌شود.

اما در لسان و فرهنگ عامه مردم و جامعه به دستور قاضی برای احضار افراد در دادگاه همان حکم جلب اطلاق می‌شود که نادرست بوده و بهتر است که از اصطلاح قرار جلب به جای حکم جلب استفاده شود.

اقدام برای صدور این حکم معمولا یکی از نخستین راه‌حل‌هایی است که به ذهن افراد مختلف خطور می‌کند حال آن که صدور آن حتی در پرونده‌های مالی نیز که طلبکار قصد شکایت از بدهکار را دارد به این راحتی نیست و تنها مورد استثنا مربوط به پرونده‌های کیفری است که فرایند صدور آن کمی با سرعت بیشتری صورت می‌گیرد.

گفته شد که حکم جلب و صدور آن به منزله ختم دعوی حقوقی میان طرفین نبوده و نکته مهم این جاست که این حکم تنها توسط مقام عالی دادگاه و قاصی پرونده صادر می‌شود و در برخی از مواقع حکم جلب یا قرار جلب در همان روز، لازم الاجرا بوده که این امر نشان‌دهنده ضروری بودن حل و فصل پرونده است.

برای صدور این حکم نیز باید مراحل قانونی در دادگاه و دستگاه عدلیه طی شود تا این حکم برای حضور متهم پرونده در دادگاه صادر شود.

به هر حال باید شواهد و ادله محکمی که نیاز به صدور این حکم را ضروری سازد، باید در اختیار قاضی پرونده قرار گیرد.

گفتنی است که در تمامی موارد صدور این حکم مشخص‌کننده قطعی بودن اتهام فرد نیست و نمی‌توان در هر حالتی به چنین فردی متهم گفت، حال آن که در خصوص بعضی از پرونده‌ها قاضی پرونده ضرورت دانسته تا وی به دادگاه احضار شده و در خصوص پرونده توضیحاتی از سوی او ارائه شود یا بازپرس سوالاتی از وی بپرسد.

انواع حکم جلب

تقسیم‌بندی قرار جلب بر اساس نوع اجرای آن انجام می‌شود. لازم به ذکر است که قاضی هر پرونده تنها برای حوزه قضائی خود اجازه صدور قرار جلب را دارد.

برای مثال تمام استان فارس یک حوزه قضائی محسوب می‌شود و قاضی می تواند حکم جلب به را کلانتری‌های استان ابلاغ کند و اگر فرد احضار شده خارج از حوزه قضائی باشد باید به حوزه قضائی دیگر نیابت داده شود تا حکم جلب مشروعیت داشته و لازم الاجرا شود.

انواع حکم جلب عبارتند از:

حکم جلب عادی

در این حکم، شاکی پرونده از محل دقیق زندگی فرد متهم یا کسی که به دادگاه برای توضیحات بیشتر احضار شده است، خبردار بوده و فرد شاکی می‌تواند با استفاده از در دست داشتن حکم جلب و با همراهی ماموران کلانتری خاصی در حوزه قضائیه قاضی، نسبت به جلب فرد متهم اقدام کند.

منظور از کلانتری خاص نیز این است که محل زندگی فرد متهم مشخص بوده و معمولا قاضی حکم جلب را به نزدیک‌ترین کلانتری محل زندگی متهم ارسال می‌کند تا فرآیند رسیدگی به پرونده تسریع شود.

حکم صدور سیار

در حالتی که متهم یا کسی که برای ارائه توضیحات یا بازپرسی به دادگاه احضار شده است، متواری گشته و از محل دقیق استقرار وی خبری در دسترس نباشد، دادگاه حکم جلب سیار را برای وی صادر می‌کند و همانطور که پیش‌تر اشاره شد این حکم تنها در حوزه قضائیه قاضی لازم اجرا بوده و باید به حوزه های قضائی دیگر برای احضار فرد متواری نیابت داده شود.

با استفاه از این حکم، شاکی پرونده می‌‌تواند متشاکی را هر زمان و نقطه‌ای که بخواهد با کمک مامورین انتظامی بازداشت کند.

نهاد صادر کننده حکم جلب

تنها نهاد قانونی که می تواند حکم جلب را صادر کند، شخص قاضی و مقام عالی دادگاه است که باید قاضی پس از بررسی ادله موجود و نیاز به توضیح بیشتر یا احضار فرد متهم، حکم جلب را صادر کند.

در کل باید گفت که برخی از مواقع ، قاضی تنها برای روشن شدن نحوه دادرسی پرونده و مشخص شدن اتهام فردی که از وی شکایت شده است، حکم جلب او را صادر می‌کند.

البته در مواردی همچون پرونده‌های مالی که بدهکار از ادای دیون و قرض خود به طلبکار ممانعت به عمل می‌آورد، قاضی حکم جلب وی را صادر می‌کند.

در کل می توان این چنین برداشت کرد که بر خلاف تصور عموم جامعه قرار جلب فرد همواره نشان‌دهنده متهم بودن وی نیست و می‌تواند برای انجام تحقیقات گسترده‌تر روشن شدن دیگر ابعاد پنهان پرونده صورت گیرد.

نکته دیگر این که بسیاری از عامه مردم و جامعه تصور می‌کنند که حکم جلب تنها پس از سه بار احضاریه صادر می‌شود حال آن که این تصور اصلا درست نیست و تنها پس از یک بار ممانعت از حضور دادگاه پس از صدور احضاریه، امکان صدور حکم جلب وجود دارد.

مدت اعتبار حکم جلب

حکم جلب به صورت مدت دار صادر می‌شود و تنها در بازه زمانی تعریف شده در حکم است که مشروعیت داشته و لازم الاجرا است.

حال اگر متهم پرونده همچنان متواری باشد و اعتبار حکم نیز منقضی شود، باید نسبت به تمدید آن اقدام کند. گفتنی است اگر موعد پایان اعتبار حکم سر برسد، قرار جلب از مشروعیت ساقط بوده و اعتبار خود را از دست می‌دهد.

موارد صدور حکم جلب دعاوی کیفری

مواد قانونی متفاوتی برای صدور حکم جلب توسط قانونگذاران وضع و مشخص شده است که موارد صدور این حکم را تعیین می‌کند، اما به هر حال تفسیر آن‌ها نیز علم و تجربه و تخصص را در این زمینه می‌طلبد.

در پرونده‌های حقوقی که دادگاه نیاز به احضار شاهدان برای شهادت در محکمه قضائی را دارد، قاضی پرونده ابتدا احضاریه را برای وی ارسال می‌کند و در صورت صلاح‌دید دادگاه احضاریه دوم یا حکم جلب برای وی صادر می‌شود.

البته صدور این احکام زمانی است که فرد با میل و رغبت خود از حضور در دادگاه امتناع ورزد.

موارد صدور حکم جلب دعاوی حقوقی

پروسه نام برده برای احضار متهمین پرونده‌های مختلف حقوقی نیز صدق می‌کند. البته در مواردی که احتمال فرار و اختفای متهم وجود دارد، قاضی نسبت به صدور حکم جلب اقدام می‌کند.

مشاهده می‌شود که حکم جلب در بسیاری از موارد برای وادار کردن افراد برای همکاری با دستگاه قضا صادر می‌شود و طبیعی است که در برخی از مواقع دستگاه عدلیه با صبوری هرچه تمام‌تر و تنها با صدور احضاریه از متهم می‌خواهد که در محضر دادگاه حاضر شده، و توضیحات و ادله مربوطه را ارائه کند و زمانی که از حضور ممانعت به عمل آورد حکم جلب وی صادر می‌شود.

البته جدای از نظر قاضی به عنوان ستون اصلی صدور حکم، نظرات برخی دیگر از اعضای دستگاه عدلیه و دخیل در پرونده همچون بازپرس و دادستان، و تحقیقات انجام گرفته توسط آنان در خصوص صدور حکم نیز بی‌تاثیر نبوده و ادله ارائه شده از طرف آنان به دادگاه قطعا در خصوص فرآیند صدور حکم می‌تواند بسیار تاثیر‌گذار باشد.

این موضوع نیز مشخص است که اگر ضابطین پرونده قضائی تشخیص دهند که اگر فرد متهم، در جرمی مشهود دست داشته باشد حکم جلب به قرار بازداشت موقت تغییر می‌کند.

رایج‌ترین انواع حکم جلب

جدای از دعاوی متعدد حقوقی که می‌تواند به صدور حکم جلب منجر شود.

برخی از پرونده های در جریان در دادگاه‌های ایران زمین هستند که بیشترین حجم و تعدد احکام جلب را از سوی دادگاه به خود اختصاص داده‌اند. رایج‌ترین انواع حکم جلب عبارتند از:

حکم جلب ورود به ملک

در این حکم قاضی پرونده از متهم می‌خواهد که با حضور در دادگاه ادله خود را بیان کند، چرا که ورود وی می‌تواند به تحقیقات در جریان در این زمینه کمک کند.

طبیعی است اگر فرد احضار شده جرایم مشهود و عیان مرتکب شده باشد، حکم جلب وی به قرار بازداشت تغییر می‌یابد.

حکم جلب برای پرداخت مهریه

زمانی که زوج در خصوص پرداخت مهریه به زوجه کوتاهی به خرج دهد، زوجه می‌تواند با مراجعه به دادگاه درخواست مطالبه مهریه را بدهد و دادگاه نیز می‌تواند حکم جلب شوهر را صادر کند.

البته صدور این حکم منوط به عدم حضور زوج یا وکیل وی در دادگاه است که در این صورت قاضی پرونده می‌تواند نسبت به صدور حکم جلب وی اقدام کند.

حکم جلب برای چک برگشتی

زمانی که دارنده چک برای نقد و وصول کردن چک به بانک مراجعه کند و با عدم موجودی کافی در حساب دهنده چک روبه‌رو شود، می‌تواند در صورت سفید امضا بودن چک و مدت‌دار و حقوقی و تاریخ‌دار بودن آن، به محاکم قضائی شکایت برده و حقوق خود را مطالبه کند.

البته برای صادر شدن حکم جلب صاحب چک لازم است که شرط و شروطی در آن قید نشده باشد.

فرآیند صدور حکم جلب در دعاوی کیفری چگونه است؟

در قسمت‌های قبل اشاره شد که فرآیند صدور حکم یا قرار جلب پروسه‌ای زمان‌بر است اما در موارد کیفری سریع تر انجام می‌شود.

در خصوص موارد کیفری پروسه بررسی پرونده مشخص است که فرد با حضور در پاسگاه‌های پلیس یا دادسراها نسبت به ثبت شکایت خود اقدام می‌کند.

بلافاصله فرآیند تحقیقات توسط پلیس آغاز می‌شود و احضاریه‌ای به نشانی متهم صادر می‌شود و اگر به هر دلیلی فرد احضار شده از حضور در دادسرا یا دادگاه خودداری کند، بنا به صلاحدید مقامات مسئول حکم جلب عادی یا سیار برای متهم صادر می‌شود.

فرآیند صدور حکم جلب در دعاوی حقوقی چگونه است؟

دعاوی حقوقی معمولا به دلیل اختلافات مالی پیش آمده آغاز می‌شود.

در ابتدای آغاز فرآیندهای حقوقی در صورت عدم درخواست تجدید‌نظر، دادگاه برگه احضاریه ای به نشانی فرد محکوم شده می‌فرستد و از وی درخواست دارد که اموال با ارزشی که معادل بدهی خود است را به دادگاه معرفی نماید و مراتب نحوه پرداخت را نیز به اطلاع دادگاه برساند و در صورت نداشتن تمکن مالی، ناتوانی مالی خود را از طریق دادخواست به دادگاه اعلام نماید.

اگر تحقق این روند میسر نشد باید فرد شاکی به دنبال مالی از متشاکی از طریق دادگاه نسبت به استعلام‌گیری از بانک مرکزی و پلیس راهور ناجا باشد تا مالی از متشاکی بیاید.

در صورتی که هیچ رد و نشانی از متشاکی در دست نباشد، دادگاه نسبت به صدور حکم جلب عادی اقدام می‌کند و در صورتی که فرد احضار شده  در محل سکونت خود حضور نداشته باشد، دادگاه حکم جلب را به سیار تغییر می‌دهد.

البته مامور اجرای حکم پس از حضور در محل و اطلاع از متواری بودن متهم پرونده، درخواست تغییر حکم احضار از عادی به سیار را صادر می‌کند تا فرآیند تغییر حکم توسط دادگاه تسهیل شود.

نحوه اجرای حکم جلب

پس از صدور حکم جلب و حضور فرد متهم در دادگاه یا دادسرا، باید فرآیند ارائه توضیحات وی به مقامات قضائی که مسئول و پیگیر پرونده هستند، آغاز شود و در صورت متوجه نبودن اتهامی خاص به وی، از فرد رفع اتهام می‌شود.

این مراحل در خصوص دعاوی حقوقی طی می‌شود اما در خصوص دعاوی کیفری حتی در زمان صدور رای نهایی‌، نیز باید مجرم در دادگاه حضور پیدا کند تا حکم اجرا شود.

در صورتی که مجرم در دادگاه حضور نداشته باشد، دستور جلب وی از سوی دادگاه صادر خواهد شد تا فرد خود را به دادگاه معرفی کرده و روند رسیدگی به پرونده وی آغاز شود.

نحوه ابطال دستور جلب

در قسمت قبل در خصوص نحوه اجرای این حکم مطالبی بیان شد و ممکن است این سوال به وجود آید که نحوه ابطال این حکم چگونه است؟

پیش‌تر اشاره شد که حکم جلب به صورت مدت دار ارائه می‌شود و میزان اعتبار آن تنها در بازه زمانی تعریف شده در حکم مشروعیت دارد و پس از گذشت موعد مورد نظر، حکم مذکور از درجه اعتبار ساقط است مگر اینکه تمدید شود.

مورد دیگری که موجبات ابطال حکم یا قرار جلب را موجب می‌شود، رفع اتهام از فرد احضار شده است که در این صورت نیز حکم جلب باطل شده و مجدد از درجه اعتبار ساقط می‌شود.

گذری بر مواد قانونی مربوط به حکم جلب

قانونگذاران در مواد قانونی مختلف نسبت به نحوه صدور حکم جلب و فرآیند دادرسی که موجبات صدور این حکم می‌‌شود، قوانین مدونی وضع کرده اند.

برای مثال در قانون آیین دادرسی کشوری، بیش از ۱۰ ماده قانونی و تبصره‌های مختلف وجود دارد که همگی به بیان جزئیات صدور این حکم می‌پردازند و بدیهی است که شرح و تفصیل این مواد قانونی تجربه و مهارت را در امر وکالت می‌طلبد.

باید گفت که احکام مربوط به صدور قرار جلب در زمره قوانینی است که با توجه به گستره وسیع آن، به وفور در قوانین مختلف کشور از آن یاد شده است.

در این مقاله تلاش شد از صفر تا صد به بیان حکم جلب و چیستی و انواع آن و مخصوصا حکم جلب صادره در باب مسائل حقوقی بپردازیم تا آن دسته از افرادی که درگیر صدور این حکم هستند دیدی کاملا روشن با ذکر جزئیات نسبت به نحوه صدور این حکم داشته باشند.

توصیه می‌شود که حتما در خصوص پرونده‌های قضائی که نیاز به صدور حکم جلب در آن‌ها احساس می شود، از یک وکیل کارکشته و خبره کمک گرفته شود تا بتوان مسیر پر پیچ و خم دعاوی حقوقی را سریع‌تر طی کرد.