صادر شدن حکم فوت به اشتباه

داشتن بانک اطلاعاتی از آمارهای دقیق از نرخ زاد و ولد و همچنین مرگ و میر در ایران به اداره ثبت احوال سپرده شده است.

با توجه به پشت سر گذاشتن یک جنگ بزرگ و خانمان سوز با کشور عراق در حدود ۴ دهه پیش همچنان از سرنوشت بسیاری از افرادی که به قوای مسلح ایران پیوستند، خبری در دسترس نیست و همچنین با توجه به مرز آبی وسیع ایران زمین چه در شمال و چه در جنوب، خطر مفقود شدن در سفرهای دریایی نیز وجود دارد.

حال سوال اینجاست که برای تعیین تکلیف افرادی که اصولا هیچ خبری از سرنوشتشان در دسترس نیست چه باید کرد؟ آیا قانون گذاران پیش تر به این موضوع اندیشیده اند و آیا اصولا راهی برای ابطال گواهی در صورت صدور اشتباهی وجود دارد یا خیر؟

تا انتها همراه ما باشید تا از صفر تا صد با مفهوم، نحوه صدور و ابطال گواهی فوت در صورت صدور اشتباهی اطلاعات لازم را کسب کنید.

گواهی فوت چیست؟

همانگونه که لزوم مطلع شدن اداره ثبت احوال از ولادت افراد وجود دارد، لازم است مرگ‌ و میر ایرانیان و هریک از اتباع خارجی که مقیم ایران زمین هستند و یا از حقوق شهروندی و پاسپورت ایرانی برخوردار هستند نیز نزد این اداره ثبت شود.

در خصوص ایرانیان مقیم خارج از کشور نیز باید گفت که کنسولگری های دولت در دُوَل خارجه و ملل مختلف مامور هستند در صورت فوت هر شهروند ایرانی در یک کشور خارجی، مراتبط را فورا به اداره ثبت احوال گزارش دهند.

گواهی فوت، سندی رسمی است که پس از ابطال شناسنامه متوفی و طی مراحل قانونی در اداره ثبت احوال بنا به درخواست وراث، صادر می شود.

در همین راستا لازم است که پس از تایید وفات توسط پزشک و در صورت عدم مشاهده فوت غیر طبیعی ، مراحل اداری برای صدور گواهی فوت آغاز شود.

لازم به ذکر است که در صورت مشاهده کوچکترین علائمی که نشان دهنده مرگ غیر طبیعی پس از معاینه جنازه توسط پزشک باشد، بلافاصله جنازه به پزشکی قانونی منتقل شده و از این مرحله به بعد، این نهاد است که در خصوص زمان کفن و دفن میت تصمیم گیرنده نهایی است.

لازم به ذکر است که باید شناسنامه فرد متوفی حتما پس از فوت باطل شود چرا که پس از وفات فرد، دیگر ارزشی نداشته و باید نسبت به ابطال آن اقدام کرد.

گفتنی است که قانون برای آغاز مراحل اداری و ثبت واقعه وفات، یک مهلت محدود ۱۰ روزه را در نظر گرفته است و روزهای تعطیل آخر هفته جز این دو روز نبوده و در صورتی که اقوام فرد متوفی در این زمینه کوتاهی کنند مشمول جریمه نقدی از سوی اداره ثبت احوال و شورای حل اختلاف خواهند شد.

باید به این نکته نیز اشاره کرد که در صورت سوء استفاده از شناسنامه فرد متوفی ، قانون مجازاتی برابر با ۹۱ روز تا ۱ سال حبس و جزای نقدی برای خاطیان در نظر گرفته است.

مدارک لازم برای صدور گواهی فوت

طبق ماده 22 قانون ثبت احوال کشور آمده است که وفات و درگذشت کلیه اتباع ایرانی اعم از اینکه مقیم ایران زمین باشند و یا خیر باید توسط اداره ثبت احوال کشور ثبت شود.

تمامی کنسولگری های جمهوری اسلامی در خارج از کشور مسئول گزارش مستقیم فوت ایرانیان مقیم خارج به این سازمان جهت ثبت فوت هستند.

برای صدور گواهی فوت باید شناسنامه و کارت ملی مرحوم یا مرحومه با کپی برابر اصل شده و گواهی پزشک یا بیمارستان و یا مسئولان قبرستان برای معرفی به اداره ثبت احوال ارجاع شود.

خاطر نشان می شود که باید از حضور دو نفر به عنوان گواه و شاهد نیز بهره برد و لازم به ذکر است که هر یک از شاهدان باید با ارائه مدارک شناسایی به اداره ثبت احوال رجوع کنند.

پس از تهیه اسناد و مدارک لازم است که در ساعات اداری به نزدیک ترین اداره ثبت احوال کشور مراجعه کرده و مراحل اداری برای صدور گواهی فوت آغاز شود. مراحل اداری در خصوص صدور گواهی فوت چندان پیچیده نبوده و همان روز تحویل مدارک گواهی صادر می شود.

تعدد صدور گواهی فوت محدودیت خاصی نداشته و به شرط پرداخت تعرفه ده هزار ریالی به ازای هر گواهی فوت، امکان صدور چند باره آن وجود دارد.

جدای از این مراحل اداری امکان صدور گواهی فوت در خانه نیز وجود دارد که کاملا به معاینه پزشک اورژانس مربوط می شود. بدین ترتیب است که باید پس از تایید مرگ طبیعی و عدم نیاز ارجاع جسد به پزشکی قانونی، پس از ارائه مدارک شناسایی و البته کد پستی محل به پزشک اورژانس، در منزل امکان صدور گواهی فوت وجود دارد.

البته تبصره هایی نیز در خصوص صدور گواهی فوت در منزل نیز وجود دارد که هم به پزشک و هم به شرایط سنی متوفی مربوط می شود.

در خصوص شرایط پزشک صادر کننده این گواهی باید گفت که تنها اطبائی که دارای مجوز مربوطه از پزشکی قانونی هستند می‌توانند نسبت به صدور آنی گواهی در منزل اقدام کنند و حتما متوفی نیز بالای ۶۰ سال باشد و پس از محرز بودن این دو شرط است که امکان صدور گواهی فوت در منزل وجود دارد.

در خصوص طفل و نوزادی که مرده به دنیا می آید نیز باید گفت که پزشک می‌تواند نسبت به صدور گواهی فوت آن اقدام کند.

حکم موت فرضی چیست و چگونه صادر می شود؟

پس از بیان مفهوم گواهی فوت و چگونگی صدور آن لازم است پیش از پرداختن به چگونگی ابطال آن در صورت صدور اشتباه، باید ابتدا نسبت به بیان شدن مفهوم موت فرضی پرداخته شود.

در کل این حکم مطابق قانون برای افرادی صادر می شود که غایب مفقود الاثر محسوب می‌شوند. منظور از غایت مفقود الاثر نیز فردی است که در خصوص در قید حیات بودن یا نبودن آن شک و تردیدی زیادی وجود دارد.

مهم‌ترین معیار برای اطلاق چنین وضعیتی بر هر شخصی، تعریفی است که در عرف در خصوص این افراد وجود دارد و حتی مراجع قضائی همچون مقام عالی دادگاه نیز بر همین اساس رای خود را در پرونده‌های این چنینی صادر می‌کند.

خلاف این امر کاملا هویدا است که اگر فردی از راه دور و از طریق تماس تلفنی یا نامه‌نگاری همچنان با خانواده یا بستگان خود در ارتباط باشد، به هیچ عنوان از نظر قانون مفقود الاثر به شمار نمی‌آید.

در قانون مدنی ایران طبق ماده ۱۰۱۹ آمده است که حکم موت فرضی غایب تنها در موردی صادر می‌شود که از تاریخ آخرین خبری که از حیات وی رسیده است مدت زمانی گذشته باشد که عادتا‌ چنین شخصی زنده نمی‌ ماند.

البته به جهت بیان بهتر مفهوم آورده در مواد ۱۰۲۰ و ۱۰۲۲ به ذکر جزئیات تبصره بیان شده ، پرداخته شده است.

مهم‌ترین مواردی که شامل صدور حکم قانونی موت فرضی است عبارتند از:

• وقتی که ۱۰ سال تمام از تاریخ آخرین خبر قطعی که از در قید حیات بودن غایب رسیده است گذشته و در صورت انقضاء مدت بیان شده، سن غایب از ۷۵ سال گذشته‌ باشد.
• وقتی که یک نفر با هر درجه سازمانی، جزئی از قشون مسلح بوده و در زمان وقوع جنگ مفقود شده و سه سال تمام از تاریخ انعقاد صلح بگذرد، بدون اینکه‌ خبری از او برسد. هرگاه جنگ منتهی به آنعقاد قرارداد صلح نشده باشد، مدت مزبور ۵ سال از تاریخ ختم جنگ محاسبه می‌شود.
• وقتی که ۱ نفر حین سفر دریایی در کشتی بوده که کشتی مذبور در آن مسافرت غرق شده است و سه سال تمام از تاریخ غرق شدن آن گذشته ‌باشد‌، بدون اینکه از آن مسافر خبری به بازماندگان برسد.

در شرایطی که هریک از مواد قانونی نام برده بر شخصی دلالت کند، اجرای احکام بیان شده در ماده ۱۰۲۳ قانون اساسی توسط دادگاه به مرحله اجرا در می آید.

در این مرحله دادگاه اقدام به نشر یک آگهی در یکی از جراید کثیرالنتشار و محلی کشور می‌کند و از تمامی کسانی که می توانند کوچک‌ترین اطلاعاتی در مورد سرنوشت فردی که دادگاه در شرف صدور حکم فرضی آن فرد است، دعوت به عمل آید تا اطلاعات خود را در اختیار دادگاه قرار دهند.

جدای از احکام و قوانین مدنی ، در ماده ۱۵۵ قانون امور حسبی آورده شده است که این آگهی باید به فاصله سه دفعه متوالی و هر کدام به فاصله یک ماه چاپ شود.

پس از گذشت تمامی مراحل نام برده ، دادگاه یک سال پس از چاپ و انتشار آخرین آگهی و در صورتی که همچنان هیچ اطلاعی از سرنوشت فرد غایب در دسترس نباشد، می‌تواند نسبت به صدور حکم گواهی فوت فرضی اقدام کند. به صورت خلاصه برای صدور حکم موت فرضی باید شرایط آورده شده، فراهم باشد :

• تقدیم درخواست از طرف اشخاص ذی نفع (ورثه یا وصی) به دادگاه. این درخواست باید به صورت کتبی بوده و شامل مشخصات غایب، تاریخ غیبت و دلایلی که به موجب آن درخواست کننده صدور حکم موت فرضی دارد و همچنین سایر دلایلی باشد که به موجب آن بر طبق قانون می توان درخواست صدور حکم موت فرضی را نمود.
• انتشار آگهی نام برده در یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار و محلی کشور بر طبق مواد ۱۰۲۳ قانون مدنی و ۱۵۵ قانون امور حسبی ایران زمین.
• انجام بررسی های دقیق و تحقیقات لازم از طرف مقام عالی دادگاه به جهت احراز تحقق شرایط لازم برای صدور حکم موت فرضی . از جمله این شرایط می توان به انقضای مدت های مقرر در مواد ۱۰۲۰ و ۱۰۲۲ قانون مدنی ایران زمین اشاره کرد.

پس از صادر شدن حکم فوت به اشتباه چه باید کرد؟

در قسمت های قبل به تمامی مراحل اداری و قانونی صدور حکم فوت چه به صورت حقیقی و قطعی و همچنین فرضی پرداخته شد. حال سوال اینجاست که در صورت اشتباه در صادر شدن گواهی فوت دقیقا چه باید کرد و این که آیا در قانون راهی برای بازگرداندن این حکم وجود دارد؟

مطابق قانون اگر خانواده و وراث ذی نفع در امر ارث، بدانند فردی که برای وی حکم موت فرضی صادر شده است همچنان در قید حیات می‌باشد، باید فورا و در سریع‌ترین زمان ممکن نسبت به ابطال گواهی فوت و احیا و باز پس گیری و فعال سازی مجدد مدارک شناسایی اقدام کنند.

توصیه اکید می‌شود که این کار حد الامکان توسط خود فرد انجام شود و باید در کوتاه‌ترین زمان ممکن به یکی از شعب فعال در اداره ثبت احوال کشور مراجعه شود.

در کل طبق قانون تنها تحت دو شرط خاص است که امکان ابطال گواهی فوت وجود دارد و آن دو شرط عبارتند از :

• در صورتی که وراث یا افراد ذی نفع برخلاف واقعیت موجود، فوت فرد دیگری را اعلام نمایند و پس از مدتی متوجه شوند که آن شخص همچنان در قید حیات است. در این صورت بایستی فرد متوفی سریعا امور اداری مرتبط با ابطال گواهی فوت خود را انجام دهد و همانطور که اشاره رفت باید برای این کار به نزدیک ترین اداره ثبت احوال کشور مراجعه نماید.
• در صورتی که شخصی برای مدت طولانی مفقودالاثر باشد و هیچ­کس تحت هیچ شرایطی، هیچ­گونه اخبار و اطلاعی درمورد سرنوشت وی نداشته باشد. در این حالت ممکن است که وراث بخواهند نسبت به تعیین وضعیت و تعیین تکلیف اموال او اقدام نمایند و بر طبق درخواست وراث، گواهی فوت فرضی شخص مفقودالاثر صادر می­‌گردد. البته در این حالت مراحل متعدد اداری پیش روی وراث بوده و نیاز به زمان زیادی برای دریافت گواهی فوت نام برده دارد و به راحتی انجام نمی‌­پذیرد. حتی ممکن است که پس از صدور حکم موت فرضی شخص، فردی که مفقودالاثر بوده، زنده یافت شود. در این صورت همانطور که اشاره شد باید خود شخص نسبت به ابطال گواهی فوت متوفی که خود او می باشد، اقدامات لازم را از طریق مراجع قانونی ذی صلاح انجام دهد.

مدارک مورد نیاز برای ابطلال گواهی فوت

برای مراجعه به اداره ثبت احوال و آغاز مراحل اداری پروسه ابطال گواهی فوت لازم است که فرد متوفی حتما تعدادی مدارک که برخی از آن‌ها جنبه اختیاری داشته و همراه داشتن آن ها الزام‌آور نیست، به این اداره تحویل دهد. این مدارک شامل کپی از گواهی فوت نامبرده و کارت ملی وی است.

البته تحویل دادن شناسنامه امری کاملا اختیاری محسوب می شود و همچنین مبلغ ناچیزی پرداخت شود تا روند اداری آغاز شود.

در کنار این ابطال باید فعال سازی مجدد شناسنامه فرد نیز در دستور کار قرار گرفته و همین پروسه خود نیازمند دادن درخواست جداگانه به اداره ثبت احوال است.

البته در صورت بروز مشکل نیز می توان این امورات را از طریق دادگاه پیگیری کرد تا در امر احیای مدارک هویتی و ملی مشکلی بوجود نیاید.

ناگفته نماند که اگر فردی خود را به مردن بزند و پس از صدور گواهی موت چه به صورت فرضی و چه به صورت حقیقی، طبق قانون مجرم شناخته می‌شود و باید با حضور در محکمه قضایی نسبت به ارائه ادله خود اقدام کند.

اگر شما هم با مشکل صدور گواهی فوت اشتباه رو به رو هستید و می‌خواهید وضعیت فرد به ظاهر فوت شده را به زنده بازگردانید، می‌توانید با دریافت مشاوره از وکلا و مشاورین وکیل ۲۴ برای هرگونه اقدام قضایی آماده شوید.