اگر کسی برای مدت طولانی غایب باشد، چه می شود؟
ممکن است برای برخی از شما پیش آمده باشد که یک نفر از خانواده، فامیل و دوستان شما پس از گذشت یک مدت طولانی هیچ خبری از او نشود و هیچکس هم به او دسترسی نداشته باشد؛ در این شرایط طبق ماده 1011 قانون مدنی به آن فرد غایب مفقودالاثر گفته می‌شود.
در این مقاله قصد داریم پس از ارائه تعریفی جامع از غایب مفقود الاثر و بررسی چگونگی موت فرضی او، به یک سری سوالات که ممکن است در این زمینه برای شما پیش بیاید پاسخ دهیم.
سوالاتی از قبیل موارد مفروض موت برای غایب مفقودالاثر کدام است؟ وضعیت زوجه غایب مفقودالاثر چگونه خواهد بود؟ وضعیت امور مالی غایب مفقودالاثر بعد از او چگونه است؟ وظایف اصلی امین تعیین شده چیست؟ شرایط در صورت بازگشت غایب مفقودالاثر چگونه خواهد بود؟
غایب مفقود الاثر کیست؟
غایب «مفقودالاثر» به فردی گفته می شود که بنابر دلایل نامعلوم و به مدت طولانی از او هیچ خبری نشود تا آن جا که معلوم نباشد که او در حال حاضر زنده است یا مرده و کسی هم به او دسترسی نداشته باشد.
به چنین فردی در فقه «مفقودالخبر» می گویند که مهمترین معیار برای تشخیص آن، همان اگاه نبودن از وضعیت حیات یا مرگ او است. حال اگر تحت یک شرایطی هیچ خبری از یک فرد نباشد ولی مدت کمی از غیبت او گذشته باشد، چنین فردی غایب مفقود الاثر نیست.
همچنین فردی که برای یک مدت طولانی غایب باشد اما اطرافیان آن فرد، به بازگشت او اطمینان قطعی داشته باشند نیز غایب مفقودالاثر به حساب نمی آید. پس فرد مورد نظر باید این دو خصوصیت را همزمان و با هم داشته باشد.
موت فرضی غایب مفقودالاثر چگونه است؟
یکی از نکات قابل توجه در رابطه با غایب مفقودالاثر، بررسی موت فرضی اوست. بر اساس ماده 1019 قانون مدنی هر گاه یک فرد برای یک مدت طولانی حدود 3 الی 10 سال غایب باشد و در این بازه زمانی از او هیچ خبری نرسد، دادگاه می تواند برای فرد غایب حکم موت فرضی را صادر کند.
البته درخواست موت فرضی فرد غایب باید توسط ذی نفعان وی به دادگاه ارائه شود و حتما قبل از صدور این حکم در دادگاه، باید 3 بار متوالی و در طی یک ماه این خبر در یکی از روزنامه های محلی یا روزنامه هایی با انتشار بالا چاپ گردد.
این کار باعث می‌شود که اگر شخصی از غایب خبر داشته باشد تا قبل از صدور حکم، به دادگاه یا ذی نفعان او خبر دهد. در این شرایط اگر یک سال از زمان انتشار این خبر بگذرد و فرد همچنان غایب بماند و خبری هم از نشود، حکم موت فرضی او صادر می‌شود.
موارد مفروض موت برای غایب مفقودالاثر کدام است؟
به طور کلی بر اساس شرایط زیر، فرد غایب مفقودالاثر دیگر زنده فرض نمی شود و می‌توان به برای او حکم موت فرضی را صادر کرد.
این شرایط عبارتند از:
- زمانی که حداقل 10 سال از اخرین خبری که از فرد غایب به دست رسیده است، گذشته باشد و در زمان صدور حکم سن او بالای 75 سال باشد.
- زمانی که یک فرد طی یک سفر دریایی با کشتی دچار حادثه شده باشند، به گونه‌ای که آن کشتی مفقود شود و 3 سال کامل از آن فرد هیچ خبری نشود. یک کشتی زمانی مفقود به حساب می‌آید که در صورت حرکت به سمت یک مقصد مشخص به آن جا نرسیده باشد و یا در صورتی که سفر آن بدون مقصد باشد، پس از طی مدت مشخصی به مبدا برنگردد. به عنوان مثال این مدت مشخص برای دریای خزر و خلیج فارس یک سال و برای سایر دریاها 3 سال است.
- زمانی که یک فرد در نیروهای مسلح و در یکی از عنوان‌های آن مشغول به کار باشد و در طی جنگ مفقود شده و خبری از او نشود. البته این شرایط دارای دو تبصره زیر است:
- جنگ به صلح منتهی شود و غیبت او پس از تاریخ انعقاد صلح به 3 سال رسیده باشد.
- جنگ به صلح منتهی نشود و غیبت او پس از تاریخ اتمام جنگ به 5 سال رسیده باشد.
وضعیت زوجه غایب مفقودالاثر چگونه خواهد بود؟
توضیحات ما در این بخش برای حالتی است که فرد غایب مفقودالاثر مرد باشد و زوجه او بخواهد در شرایط پیش آمده تعیین تکلیف شود. بر اساس ماده 1023 قانون مدنی هر گاه از غیبت فرد حداقل 4 سال بگذرد، زوجه او می تواند درخواست طلاق بدهد.
البته همانند مورد قبل، پیش از صدور این حکم و موافقت با طلاق زوجه، باید از طریق روزنامه های محلی و کثیرالانتشار به مدت یک ماه و در 3 مرحله، غیبت فرد و دسترس نبودن او تایید شود.
حال اگر این کار به درستی انجام گرفته باشد و طی گذشت یک سال از انتشار آگهی، خبری از غایب نشود، دادگاه با درخواست طلاق زوجه موافقت می‌کند.
البته در این حالت زوجه باید به جای عده طلاق، عده وفات را که 4 ماه و 10 روز است نگه دارد که دوره این عده از زمان موافقت با درخواست طلاق شروع می‌شود.
حال اگر حکم مرگ فرضی غایب مفقود الاثر صادر شود، زوجه او نیز جزء ورثه خواهد بود؛ مگر اینکه از مدت عده او گذشته باشد که در این حالت زوجه به عنوان زن قانونی فرد غایب شناخته نمی شود و ارثی هم به او تعلق نمی گیرد.
از طرف دیگر بر اساس ماده 1030 قانون مدنی اگر زوجه در عده وفات فرد غایب باشد و شوهر او برگردد، طبق قانون این دو می‌توانند زندگی زناشویی خود را از سر بگیرند.
ولی اگر در هنگام بازگشت فرد غایب، عده زوجه او به اتمام رسیده باشد، این دو نمی توانند با هم زندگی زناشویی داشته باشند. پس می‌توان گفت حکم طلاقی که پس از گذشت 4 سال از غیبت فرد مفقودالاثر صادر می‌شود یک طلاق رجعی بوده و زمانی به یک طلاق دائم تبدیل می‌شود که خبری از فرد غائب طی مدت زمان عده نشود.
وضعیت امور مالی غایب مفقودالاثر چگونه خواهد بود؟
وضعیت اموال فرد غایب مفقود الاثر از نظر قانونی باید مشخص گردد که برای این کار دو مرحله زیر پیش بینی شده است:
- نگهداری از اموال غایب تا زمان تعیین امین
- تعیین امین به منظور بررسی و اداره اموال فرد غایب
نگهداری از اموال غایب تا زمان تعیین امین
پس از اینکه مفقودالاثر بودن فرد غایب از سوی دادگاه تایید شد، لازم است یک امین برای نظارت بر اموال غایب و حفظ آن تعیین شود. البته تا قبل از تعیین امین توسط دادگاه، این کار نظارت برعهده دادستان خواهد بود.
نگهداری از اموال غائب، مهر و موم کردن آن‌ها، وصول طلب های او و فروش اموالی که زود خراب می‌شوند، از جمله اموری هستند که توسط دادستان و تا قبل از تعیین امین باید انجام شوند.
حال اگر اموال غایب در خارج از کشور باشند، وظیفه نظارت و نگهداری آن‌ها تا قبل از تعیین امین برعهده ماموران کنسولی است که همان کار دادستان را انجام می‌دهند.
چرا که بر اساس ماده 115 امور حسبی، تمام وظایف دادستان در رابطه با اموال فرد غایب که در خارج از کشور قرار دارند به ماموران کنسولی واگذار می‌شود.
تعیین امین به منظور بررسی و اداره اموال فرد غایب
پس از تایید غیبت فرد مفقودالاثر، دادگاه برای حفظ و نظارت بر اموال او و جلوگیری از حیف و میل آن‌ها، یک فرد مورد اعتماد را تعیین می‌کند که با عنوان امین شناخته می‌شود.
بر اساس ماده 1012 قانون مدنی، اگر فرد غایب قبل غیبت برای اداره اموال خود کسی را مشخص نکرده باشد و یا کسی هم حکم قانونی لازم جهت تصاحب و نظارت بر اموال غایب را در دست نداشته باشد، دادگاه موظف است بنابر درخواست اشخاص ذی نفع و ورثه فردی را با عنوان امین تعیین کند.
البته دادگاه می بایست از فرد مورد نظر ضمانت بگیرد تا اگر او در امر نگهداری از اموال کوتاهی کرد، از طریق ضمانت بتوانند خسارت به وجود آمده را جبران کنند.
همچنین بر اساس ماده 1014 قانون مدنی اگر یکی از ورثه فرد غایب بتواند ضمانت کافی برای نگهداری و نظارت بر اموال او را ارائه بدهد، دادگاه حق ندارد امین دیگری را تعیین نماید و فرد مذکور می تواند به عنوان امین انتخاب شود.
اقدامات امین در قبال اموال غایب مفقودالاثر
امین در کنار وظایف مختلفی که برعهده دارد می‌بایست در قبال اموال فرد غایب 2 اقدام مهم را انجام دهد. این اقدام‌ها عبارتند از:
- تحویل اموال به صورت موقت به تصرف وارثان فرد غایب
بعد از اینکه یک مدت طولانی از غیبت فرد غایب گذشت، ورثه او می توانند از دادگاه درخواست دریافت اموال فرد غایب را داشته باشند که در این شرایط دادگاه این اموال را به طور موقت و از طریق امین تعیین شده به آن‌ها واگذار می‌کند.
- تحویل اموال به صورت قطعی پس از صدور حکم موت فرضی فرد غایب
بعد از صدور حکم فوت فرضی فرد غایب، دادگاه از طریق امین تعیین شده، کل اموال را به طور دائم د راختیار ورثه او قرار می‌دهد.
شرایط در صورت بازگشت غایب مفقودالاثر چگونه خواهد بود؟
طبق ماده 1027 قانون مدنی، هر گاه پس از صدور حکم موت فرضی غایب مفقودالاثر و تقسیم موال او بین ورثه، شخص غایب برگردد و از او خبری شود، ورثه و ذی نفعان می‌بایست آن بخش از اموال او را که هنوز در دسترس دارند به وی بازگردانند ولی در قبال اموالی که مصرف کرده اند و یا عوض آن وجود ندارد، مسئول نیستند.
در اینجا منظور از عوض این است که اگر ورثه اموال فرد غایب را فروخته باشند و با آن یک ملک دیگری را خریداری کرده باشند، می‌بایست ملک جدید را به غایب بازگردانند.
از طرف دیگر اگر ورثه پس از فروش اموال غایب پول آن را خرج کرده باشند، طبق حکمی که قبلا برای آن‌ها صادر شده و صاحب قانونی اموال بوده‌اند، دیگر مسئول بازگرداندن اموال خرج شده نیستند.
با بازگشت غایب حکم موت فرضی او دیگر ارزشی ندارد و ورثه یا خود فرد غایب می تواند این حکم را از طریق دادگاه لغو کند.
اگر بعد از گذشت یک مدت طولانی از یک فرد خبری نداشتیم تا آن جا که مشخص نبود آن فرد در قید حیات است یا فوت شده است. در این شرایط آیا می توان برای آن فرد حکم فوت فرضی صادر کرد؟
خیر، در صورتی این حکم صادر می شود که این مدت طولانی در فاصله زمانی 3 تا 10 سال باشد و قبل از صدور این حکم نیز باید اطلاعیه‌ای در باب غیبت او در روزنامه منتشر شود و یک سال از انتشار آن نیز بگذرد. حال در این شرایط اگر از فرد مورد نظر خبری نشد، می توان حکم را صادر کرد.
اگر حداقل 4 سال از غیبت مرد مفقودالاثر گذشته باشد و هیج دسترسی به او نباشد، آیا دادگاه با درخواست طلاق زوجه او موافقت می‌کند؟
بله ولی به زوجه او طلاق رجعی داده می شود تا عده آن طی شود. اگر عده زوجه تمام شد و فرد غایب برنگشت، حکم طلاق دائمی برای او صادر می‌شود.
آیا در صورت صدور حکم فوت فرضی فرد غایب، به زوجه او که از دادگاه درخواست طلاق کرده است، ارثیه‌ای تعلق می‌گیرد؟
خیر، مگر اینکه در زمان صدور حکم فوت فرضی، زوجه او در دوران عده باشد؛ چرا که زوجه فرد غایب پس از طی کامل دوران عده، دیگر همسر قانونی او به حساب نمی آید و ارثی نیز به او تعلق نمی‌گیرد.
آیا هر کسی را می‌توان به عنوان امین اموال فرد غایب مفقودالاثر در نظر گرفت؟
خیر، امین که طبق خواسته ورثه و ذی نفعان تعیین می‌گردد باید فردی مورد اعتماد باشد و بتواند یک ضمانت قابل قبول به دادگاه ارائه دهد تا در صورت کوتاهی در وظیفه خود، دادگاه بتواند خسارت را از طریق آن ضمانت وصول کند.
در صورتی که شما هم با غیبت یکی از نزدیکان خود دچار خلا و مشکلات حقوقی شده‌اید، کافیست با دریافت مشاوره یا اعلام وکالت در سامانه وکیل ۲۴ پرونده خود را به جریان بیاندازید.
