انواع شرکت های تجاری در قانون

تجارت امری است که از دیرباز بین مردم رواج داشته و افراد برای گذارندن زندگی خود به آن وابسته بودند. مشارکت چیزی است که از همان ابتدا بین مردم به وجود آمد و مردم متوجه شدند که کارها از طریق مشارکت با یکدیگر سریع‌تر و بهتر انجام می‌شود.

رفته رفته این مشارکت‌ها شکل شرکت به خود گرفت و اولین شرکت‌های تجاری تاسیس شد. در حقیقت باید چنین گفت با وجود آن که شرکت‌ها از زمان‌های بسیار قدیم بوده‌اند اما اهمیتی که این روزها شرکت‌های تجاری پیدا کرده‌اند را نداشتند و شرکت‌های آن دوران بیشتر جنبه خانوادگی داشت و براساس اعتماد افراد بر یکدیگر تاسیس می‌شد همچنین حوزه عمل آن‌ها بسیار محدود بود.

از اولین شرکت‌های که بیشترین شباهت را به شرکت‌های تجاری امروزی دارد شرکت‌هایی است که در ابتدای قرن 12 میلادی و در شمال ایتالیا تاسیس شد.

به تدریج شرکت‌ها گسترش و پیشرفت پیدا کردند و دولت‌ها درباره آن‌ها قوانین تنظیم نمودند. اولین قانونی که در کشور ما ایران تنظیم و تصویب شد در سال 1304 بود. اولین قانونی هم که در زمینه شرکت‌های تجاری تنظیم شد، قانون تجارت مصوب 1311 بود که تا کنون معتبر است.

البته درخصوص این قانون لایحه‌های اصلاحی متعددی نیز وجود دارد.

اگر بخواهیم شرکت را در مفهوم تجاری آن تعریف کنیم باید بگوییم که شرکت عقد یا قراردادی است که به موجب آن 2 یا چند شخص بایکدیگر توافق می‌کنند تا آورده‌های خود را با قصد کسب سود مورد تجارت قرار دهند.

شرکت‌های تجاری بسته به نحوه تشکیل، نوع سرمایهه و شیوه فعالیت به چندین دسته مختلف تقسیم می‌شوند که در ماده 20 قانون تجارت نیز انواع شرکت‌های تجاری بیان شده است.

به موجب این ماده 8 نوع شرکت تجاری وجود دارد که عبارت هستند از: شرکت سهامی عام، سهامی خاص، شرکت بامسئولیت محدود، شرکت تضامنی، شرکت نسبی، شرکت مختلط سهامی، شرکت مختلط غیرسهامی و شرکت تعاونی.

در ادامه این مطلب قصد داریم تا تمامی این 8 نوع شرکت تجاری را به صورت مختصر برای شما عزیزان تعریف کنیم. پس برای آشنایی با این شرکت‌ها حتما این مقاله را تا پایان مطالعه کنید.

ویژگی‌های مشترک میان تمامی شرکت‌های تجاری

قبل از آن که انواع شرکت‌های تجاری در قانون را نام برده و توضیح دهیم، خوب است که یک سری اطلاعات کلی درباره شرکت‌های تجاری به شما بدهیم تا بیشتر با این مبحث آشنایی پیدا کنید.

میان تمامی شرکت‌های تجاری چندین ویژگی مشترک وجود دارد که می‌خواهیم این ویژگی‌های مشرتک را برای شما بیان کنیم.

حضور شرکا

برای تشکیل هر شرکت تجاری لازم است که حداقل 2 و حتی در بعضی از انواع حداقل 3 یا 5 نفر شریک وجود داشته باشند.

در حقیقت در شرکت‌های نسبی، تضامنی، بامسئولیت محدود و شرکت‌ مختلط غیرسهامی لازم است که حداقل 2 شریک حضور داشته باشند.

در شرکت‌های سهامی عام نیز حداقل 5 شریک، در سهامی خاص حداقل 3 شریک و در شرکت مختلط سهامی نیز حداقل 3 شریک و در نهایت در شرکت تعاونی حداقل 7 شریک برای تشکیل شرکت لازم است.

قراردادی بودن

ویژگی دومی که میان تمام شرکت‌ها مشترک است، قراردادی بودن آن است. اما قراردادی بودن یعنی چه؟ قراردادی بودن یعنی شرکا باید بر اساس یک قرارداد که اساسنامه شرکت نامیده می‌شود بایکدیگر توافق کرده و تعهدات و اختیارات را مشخص نمایند. این قرارداد باید تمامی شرایط عمومی قراردادها را داشته باشد.

شرکت‌ها برای آن که اجازه فعالیت داشته باشند، مکلف هستند که شخصیت حقوقی خود را ثبت نمانید و به همین دلیل است که باید مطابق با مقررات قانون تجارت و سایر قانون‌های خاص تشکیل شوند، در غیراین صورت ثبت نخواهند شد.

سرمایه

وجود سرمایه سمین ویژگی است که میان تمامی شرکت‌های تجاری مشترک است. همه شرکت‌های تجاری برای شروع کار خود نیاز به سرمایه‌ای دارند که این سرمایه از طریق آورده شرکا تامین می‌شود.

شرکا ممکن است آورده خود را به صورت وجه نقد و یا به صورت غیرنقد مثل مال منقول یا غیرمنقول، حق اختراع، دانش فنی، مهارت، خدمات و غیره وارد شرکت کنند.

سه موردی که نام بردیم میان تمامی شرکت‌های تجاری مشترک است، یعنی درواقع فرقی ندارد شرکت سهامی عام باشد یا خاص، تضامنی باشد یا نسبی، در هر صورت باید سرمایه، شرکا و ماهیت قراردادی داشته باشد.

اما در خصوص مواردی مانند اقامتگاه، تابعیت، سهم یا سهم‌الشرکه، ارکان شرکت، تشکیل مجامع عمومی، تبدیل سهام و غیره برای هر شرکت قانون خاصی پیش بینی شده است.

شرکت‌های سهامی

دو نوع از انواع شرکت‌های تحاری شرکت سهامی هستند که احتمالا آن‌ها را با نام شرکت سهامی عام و سهامی خاص بشناسید.

در ماده 1 لایحه اصلاحی قانون تجارت مصوب 1347 شرکت سهامی به این صورت تعریف شده است: «شرکت سهامی شرکتی است که سرمایه آن به سهام تقسیم شده و مسئولیت صاحبان سهام محدود به مبلغ اسمی سهام آنها است».

شرکت‌های سهامی بخش عمده‌ای مواد لایحه اصلاحی قانون تجارت را به خود اختصاص داده‌اند. به موجب ماده 2 این لایحه، شرکت‌های سهامی فارق از نوع فعالیتش بازرگانی یا تجاری محسوب می‌شود.

یعنی فرقی ندارد که این نوع شرکت در زمینه امور تجاری فعالیت دارد یا نه، در هرصورت تجاری به حساب می‌آید. اما همانطور که مستحضر هستنید، شرکت‌های سهامی دو نوع سهامی عام و خاص دارند که در ادامه هرکدام را تعریف خواهیم کرد.

شرکت سهامی عام

به موجب تعریفی که کارشناسان سایت وکیل 24 ارائه داده‌اند، شرکت سهامی عام یک شرکت تجاری و بازرگانی است که قسمتی از سهام آن را مردم از طریق پذیره نویسی تامین می‌کنند.

در فوق اشاره کردیم که سرمایه شرکت‌های سهامی به سهام تقسیم می‌شود و در شرکت سهامی عام نیز از آنجایی که مردم بخشی از سهام را تامین می‌کنند سهامدار شناخته می‌شوند.

شرکت سهامی عام باید حداقل توسط 5 نفر شریک موسس تشکیل شود. این شرکا صرفا به میزان سهمی که دارند مسئول هستند و مسئولیتی اضافه بر سهام خود ندارند.

بنابراین اگر شرکت متحل ضرر شد، نه سهامداران موسس و نه سایر سهامداران هیچ مسئولیتی در قبال پرداخت بهی‌های شرکت نخواهند داشت.

شرکت‌های سهامی عام نسبت به سایر شرکت‌های تجاری پیچیدگی بیشتری برای ثبت و تشکیل دارد. زیرا علاوه بر ثبت در مرجع ثبت شرکت‌ها باید از سوی سازمان اوراق بهادار کشور نیز مجوز دریافت کند و سپس قسمتی از سهام خود را برای پذیره نویسی بگذارد تا از سوی مردم خریداری شود.

نکته‌ای که در مورد ثبت شرکت سهامی عام باید بدانید این است که در تمامی سربرگ‌ها و اطلاعیه‌ها و آگهی‌ها باید در کنار نام شرکت، عبارت سهامی عام نیز آورده شود.

شرکت سهامی خاص

شرکت سهامی خاص نوع دیگر از شرکت سهامی است و برخلاف سهامی عام که مردم قسمتی از سرمایه آن را تامین می‌کردند، صرفا موسسین سرمایه آن را تامین خواهند کرد.

حداقل تعداد شرکا در شرکت سهامی خاص برابر با 3 نفر است و در این شرکت نیز سرمایه تقسیم به سهام می‌شود و هر شریک تنها به میزان سهامش مسئولیت خواهد داشت.

در شرکت سهامی خاص سرمایه به تعداد سهامی مساوی تقسیم می‌شود و هر سریک به میزان آورده که وارد شرکت کرده صاحب تعدادی سهام خواهد شد.

سهامداران در شرکت‌های سهامی این امکان را دارند که سهام خود را در شرکت به شخص دیگری منتقل کنند و از این بابت نباید محدودیتی داشته باشند.

البته در شرکت سهامی خاص ممکن است انتقال سهام منوط به اجازه هیئت مدیره گردد ولی در سهامی خاص چنین چیزی ممکن نیست و هرکس آزادانه می‌تواند سهامش را انتقال دهد.

در خصوص حداقل سرمایه لازم برای تشکیل شرکت سهامی خاص از وکلای سامانه وکیل 24 بسیار سوال می‌شود. آن‌ها در جواب می‌گویند حداقل سرمایه لازم برای ثبت این نوع شرکت 1 میلیون ریال برابر با 100 هزار تومان است.

همچنین شرکت‌های سهامی خاص نیز باید مانند سهامی عام در تمامی سربرگ‌ها اطلاعیه‌ها و آگهی‌ها عبارت سهامی خاص را پس از نام شرکت درج کنند.

شرکت با مسئولیت محدود

سومین نوع از شرکت‌های تجاری شرکت بامسئولیت محدود است. شرکت بامسئولیت محدود نیز مانند شرکت‌های سهامی، یک شرکت سرمایه‌ای است، به این معنا که سرمایه در این نوع شرکت‌ها اهمیت بیشتری دارد نسبت به شخصی شرکا.

حداقل تعداد شرکا برای تشکیل این شرکت 2 نفر است و هر شریک بسته به میزن آورده‌ای که وارد شرکت کرده مسئول شناخته می‌شود.

در شرکت بامسئولیت محدود برخلاف شرکت سهامی، سرمایه به سهام تقسیم نمی‌شود بلکه هر شریک به نسبت آورده‌اش مالک درصدی از سرمایه شده که به آن سهم‌الشرکه گفته می‌شود.

شرکا در شرکت بامسئولیت محدود نمی‌توانند سهم‌الشرکه خود را بدون رضایت سایر شرکا به شخص دیگری منتقل کنند و تنها پس از جلب رضایت آنها، امکان انتقال سهم‌الشرکه وجود دارد.

شرکت با مسئولیت محدود مجبوب‌ترین و رایج‌ترین نوع از انواع شرکت‌های تجاری است. زیرا علاوه بر راحت‌تر بودن شرایط تشکیل، اداره آن نیز ساده‌تر است و با یک یا دو مدیر اداره می‌گردد.

همچنین شرکت با مسئولیت محدود نیازی به بازرس ندارد و تنها اگر تعداد شرکا در این شرکت بیش از 12 نفر بشود یعنی حداقل 13 شریک وجود داشته باشد، هیئت نظار یا هیئت بازرسان احتیاج است.

شرکت تضامنی

اما شرکت تضامنی چیست؟ شرکت تضامنی یکی از انواع شرکت اشخاص است که در آن شخصیت و اعتبار شرکا نزد اشخاص ثالث و از نظر اقتصادی اهمیت بیشتری نسبت به سرمایه شرکت دارد.

معمولا دو یا چند شریک بایکدیگر توافق می‌کنند تا با اسم مخصوص و با مسئولیت تضامنی به انجام یک فعالیت تجاری مخصوص بپردازند. اما می‌پرسید مسئولیت تضامنی یعنی چه؟ اجازه دهید پاسخ این سوال را متخصصان وکیل 24 دهند.

مسئولیت تضامنی به این معناست که هرگاه شرکت متضرر شد و دارایی او برای پرداخت دیون کافی نبود، این شرکا هستند که هر یک نسبت به تمام دیون باقی مانده شرکت در برابر طلبکاران مسئول هستند.

طلبکاران می‌توانند برای دریافت طلب خود به هر یک از شرکا رجوع کنند و هر شریک مسئول پرداخت تمام قروض شرکت است.

هر تواقفی که شرکا برخلاف این امر بکنند صرفا میان خودشان نافذ و دارای تاثیر است و در برابر اشخاص ثالث و طلبکاران باطل محسوب می‌شود.

از آن جایی که مسئولیت در شرکت‌های تضامنی نامحدود است، شرکا در زمان تشکیل شرکت تضامنی سعی می‌کنند با کسی که قدرت مالی و اعتبار و شهرت مناسبی داشته باشد شریک شوند.

در شرکت تضامنی نیز مانند شرکت بامسئولیت محدود سهام به سهم‌الشرکه تقسیم می‌شود و برای انتقال سهم‌الشرکه باید توافق تمامی شرکا وجود داشته باشد.

همچنین اگر شریکی بعدا به موجب انتقال سم‌الشرکه وارد شرکت تضامنی شد، مانند سایر شرکا در برابر تمامی دیون چه قبل از ورودش و چه بعد از ورودش مسئول خواهد بود.

شرکت نسبی

شرکت نسبی از اکثر جوانب شبیه به شرکت تضامنی است و تنها از لحاظ میزان مسئولیت هر شریک باهم فرق دارند. در شرکت نسبی مسئولیت هر شریک نسبی است.

یعنی چه؟ یعنی اگر شریکی صاحب 30 درصد از سرمایه شرکت است، در زمان پرداخت بدهی شرکت، تنها به میزان 30 درصد از کل بدهی مسئولیت پرداخت دارد. فرقی ندارد که 30 درصد بدهی از 30 درصد سرمایه‌اش بیشتر است یا نه در هر صورت مسئولیتش به نسبت سرمایه‌ی او خواهد بود.

اگر شرکت نسبی ورشکسته شود و دارایی‌اش کفاف پرداخت دیدون را ندهد، طلبکاران می‌توانند به شرکا مراجعه کنند برای دریافت طلبشان اما تنها به نسبت سرمایه‌ای که شریک در شرکت داشته است.

اگر در شرکت سه شریک با سرمایه مساوی وجود داشته باشد طلبکاران می‌توانند به هریک بابت یک سوم از طلبشان رجوع نمانید.

به عنوان مثال فرض کنید که یک شرکت نسبی با سرمایه 600 هزار ریال وجود دارد و 3 شریک نیز در شرکت با سرمایه مساوی وجود دارند.

اگر شرکت ورشکسته شود و طلبکاران به میزان 12000 هزار ریال طلب داشته باشد تا میزان 600 هزار ریال آن که از سرمایه شرکت تامین می‌شود اما برای 600 هزار ریال باقی مانده می‌توانند به هر یک از شرکا به نسبت سهمشان مراجعه کنند. یعنی هر شریک باید 200 هزار ریال از بدهی شرکت را پرداخت نماید.

شرکت مختلط غیر سهامی

شرکت‌های مختلط همانطور که از نام آن مشخص است، ترکیبی از دو نوع شرکت تجاری هستند. یعنی ساختار دو نوع شرکت بایکدیگر ترکیب شده و یک نوع جدیدی از شرکت را ایجاد می‌کنند.

در شرکت مختلط غیرسهامی اینگونه است که یک یا چند شریک ضامن به علاوه یک یا چند شریک با مسئولیت محدود وجود دارند.

شرکای ضامن مانند شرکت تضامنی مسئولیت نامحدود دارند در برابر طلبکاران ولی شرکای بامسئولیت محدود دارای مسئولیت محدود به میزان سرمایه‌اشان هستند.

در حقیقت بیشتر آن تاجر یا تاجرانی که سرمایه کافی برای شروع تجارت خود را ندارند، برای خود چند شریک پیدا می‌کنند و به آن‌ها مسئولیت محدود به سرمایه‌اشان را می‌دهند و خود مسئولیت کامل را به عهده می‌گیرند و به این شکل سرمایه لازم را تامین می‌کنند.

اداره شرکت مختلط غیرسهامی برعهده شریک یا شرکای ضامن است.

شرکت مختلط غیرسهامی در ماده 114 قانون تجارت نیز به همین شکل تعریف شده است. به موجب ماده مزبور: «شرکت مختلط غیرسهامی شرکتی است که برای امور تجارتی در تحت اسم مخصوصی بین یک یا چند نفر شریک ضامن و یک یا چند‌نفر شریک با مسئولیت محدود بدون انتشار سهام تشکیل می‌شود.

شریک ضامن مسئول کلیه قروضی است که ممکن است علاوه بر دارایی شرکت پیدا شود. شریک با مسئولیت محدود کسی است که مسئولیت او فقط تا میزان سرمایه است که در شرکت گذارده و یا بایستی بگذارد.

‌در اسم شرکت باید عبارت (‌شرکت مختلط) و لااقل اسم یکی از شرکاء ضامن قید شود.

شرکت مختلط سهامی

اما شرکت مختلط سهامی به چه شرکتی گفته می‌شود؟ شرکت مختلط سهامی به شرکتی گفته می‌شود که در آن یک یا چند شریک ضامن و چند شریک سهامدار وجود دارد.

شرکای سهامدار درحقیقت سهامدارانی هستند که سرمایه آن‌ها به سهام مساوی تقسیم شده و و مسئولیت آن‌ها محدود به میزان سهامشان خواهد بود.

شریک یا شرکای ضامن نیز مانند شرکت مختلط غیرسهامی، دارای مسئولیت نامحدود بوده و سرمایه او به سهام تقسیم نخواهد شد. شریک یا شرکای ضامن مسئولیت تمام قروض شرکت را برعهده دارند و همچنین اداره شرکت نیز به عهده شریک ضامن است.

در نام شرکت مختلط سهامی لازم است که حداقل نام یکی از شرکای ضامن قید شود.

شرکت‌های تعاونی

اما نوبت به آخرین نوع از انواع 8 گانه شرکت‌های تجاری یعنی شرکت تعاونی می‌رسد. شرکت‌های تعاونی بسیار مبحث طولانی است و حتی این نوع شرکت قانون مخصوص به خود را دارد.

در این نوع شرکت سرمایه و شخصیت و اعتبار شرکا اهمیت زیادی ندارد، بلکه این تعداد شرکا و اکثریت آن‌هاست که اهمیت پیدا می‌کند.

در پاسخ به این سوال که آیا شرکت‌های تعاونی تجاری محسوب می‌شوند یا نه باید گفت: شرکت‌های تعاونی در یک تقسیم‌بندی به دو دسته تجاری و غیرتجاری تقسیم می‌شوند.

اگر موضوع فعالیت شرکت تعاونی، تجاری باشد آن شرکت تجاری و اگر غیراز آن باشد، غیرتجاری به حساب می‌آید. نکته لازم به ذکری که وجود دارد این است که شرکت‌های تعاونی بطور کامل تابع قانون بخش تعاونی هستند و تنها در زمان تصفیه تابع قانون تصفیه تجارت خواهند بود.

با وجود آن که در قانون بخش تعاونی تعریف دقیقی از شرکت‌های تعاونی ارائه نشده ولی برخی شرکت تعاونی را این چنین تعریف می‌کنند: شرکتی است که اشخاص به منظور آنکه نیازمندی‌های مشترک خود را برطرف کنند و وضع اقتصادی و اجتماعی خود را بهبود دهند، آن را تشکیل می‌دهند.

شرکت تعاونی شرکتی است که برای بهبود بخشیدن به وضع اقتصادی شرکا تشکیل می‌شود. تشکیل شرکت تعاونی باعث می‌شود اگر بهای جنسی گران است و شرکا توان خرید احتیاجات سالیانه‌ خود را نداشته باشند، شرکت تعاونی پول مختصری از هر شریک دریافت کرده و با آن کالاهای مورد احتیاج شرکا را خریداری و به قیمت تمام شده و یا سود خیلی کمی به شرکا می‌فروشد.

همچنین اگر کشاورزان و ارباب صنایع نتوانند کالا خود را به دلیل احتیاج به پول در بازار به قیمت خوبی بفروشند و مجبور شوند کالای خود را به قیمت کمتری به دلالان و یا سودپرستان واگذار کنند، شرکت تعاونی تشکیل می‌دهند که کالای آن‌ها را در یک محل جمع کرده و به میزان نیاز روزانه به آن‌ها پول می‌دهد.

بعد این شرکت کالای جمع شده را با قیمت خوبی در بازار می‌فروشد، و وجه آن را بعد از کم کردن سود خود از آن به شرکا می‌دهد.

در شرکت‌های تعاونی سرمایه و نفوذ اشخاص اهمیت زیادی ندارد و شرکا هر چقد هم که سرمایه داشته باشند تنها یک رأی خواهند داشت و در این شرکت سود به نسبت سرمایه تقسیم نمی‌شود. در این شرکت‌ها عمده سرمایه شرکت، فعالیت اشخاص عضو است.

انواع شرکت‌های تعاونی

تعاونی تولید

شرکت تعاونی تولید به شرکتی گفته می‌شود که در زمینه کشاورزی، دامپروری، پرورش و صید ماهی، دامداری، صنعت، معدن، شیلات، عمران شهری و روستایی و عشایری و غیره فعالیت دارد.

در تمامی اولویت‌ها و حمایت‌هایی که مربوط به تعاونی‌هاست، تعاونی تولید حق تقدم دارد. همچنین کسی که در تعاونی تولید عضو است باید در آن مشغول به کار هم باشد.

تعاونی توزیع

شرکت تعاونی توزیع به شرکتی گفته می‌شود که نیاز مشاغل تولیدی یا مصرف‌کنندگان عضو خود را با مصالح عمومی و با هدف کاهش هزینه‌ها و قیمت‌ها برطرف می‌کند.

تعاونی‌های توزیع که به تامین کالا و نیازهای عشایر، کارگران، روستاییان و کارمندان مربوط هستند از جهت دریافت کالای دولتی و حمایتی در اولویت قرار دارند. لازم به ذکر است که نیازی نیست که شخص عضو در تعاونی به کار اشتغال داشته باشد.

از میان تمام مطالبی که در این مقاله بیان شد می‌توان چنین نتیجه گرفت که شرکت‌های تجاری نقش بسیار پررنگی در اقتصاد هر جامعه دارند و دولت‌ها در تلاش هستند تا قوانین جامع‌تری برای آن تنظیم و تصویب کنند.

در قانون تجارت ایران و در ماده 20 هشت نوع شرکت تجاری نام برده شده که در این مطلب تمامی آن‌ها را بیان کرده و مختصری درباره هر کدام توضیح دادیم.

در صورتی که می‌خواهید اقدام به ثبت شرکت کنید و در این مسیر نیاز به مشاوره یک وکیل متخصص در امور تجاری دارید، ما پیشنهاد می‌کنیم با یکی از وکلای متخصص سایت وکیل 24 ارتباط برقرار کرده و راهنمایی‌های لازم را از وی دریافت کنید.