تقسیم نامه ارث را می توان باطل کرد؟
همانگونه که قبلا نیز در سایر مقالات به آن اشاره شد، ارث، دارایی و اموالی است که از طریق فرد فوت شده یا به تعبیری متوفی، به وراث و بازماندگان او تعلق خواهد گرفت.
به همین علت پس از فوت فرد، موضوعاتی همیشه در باب ارث و میراث مطرح خواهد شد، مانند دریافت گواهی حصر وارثت، تقسیم ارث و غیره و به همین منظور است که تقسیم‌نامه ارث موجودیت پیدا خواهد کرد.
گاهی اوقات ممکن است که وراث، اقدام به تقسیم ماترک به جا مانده از متوفی با انجام تراضی با یکدیگر نموده باشند.
لیکن متعاقبا بعضی از وراث یا احدی از آن‌ها با توجه اینکه تقسیم صورت گرفته را ناعادلانه می‌دانند و یا مدعی هستند که اشتباهی در تقسیم ترکه رخ داده است و یا به هر علت دیگری، قصد طرح دعوی ابطال تقسیم ترکه در دادگاه را داشته باشد و از دادگاه بخواهد تا نسبت به ابطال تقسیم ترکه اقدام نماید.
در این مقاله سعی شده به صورت کامل، به تقسیم‌نامه ارث پرداخته شود و به نکات مرتبط با آن از جمله نحوه ابطال آن اشاره گردد.
قانونگذار چه شرایطی را برای انحلال یا ابطال تقسیم‌نامه مجاز شمرده است؟
با مراجعه به قانون مدنی، مشخص می‌گردد که قانونگذار در ماده های 600، 601 و 602 این قانون، ابطال و انحلال تقسیمی که با تراضی انجام گرفته است را در موارد ذیل مجاز دانسته:
- تقسیم صورت گرفته توام با اختلاط مال غیر بوده باشد.
- تقسیم صورت گرفته به غلط واقع شده باشد.
- در حصه هر یک از شرکا عیبی ظاهر گردد که در هنگام تقسیم، عالم به آن نبوده اند.
قانون مدنی ابطال و انحلال تقسیم را مشخصا در موارد بالا مورد پذیرش قرار داده است. بنابراین وارثی که مدعی شده در هنگام تقسیم مبتنی بر تراضی، اشتباهی رخ داده است و یا حصه متعلقه به او معیوب یا مختلط با مال دیگران است، قادر است بر مبنای مقررات مواد قانونی اشاره شده، اقدامات حقوقی لازم را به عمل آورد و برای ابطال این تقسیم طرح دعوا نماید.
با این حال باید توجه داشته باشیم که اگر به عنوان یکی از وراث، قصد اقدام حقوقی در این موضوعات را داشته باشیم، باید توجه داشت که مطابق ماده 599 قانون مدنی:
تقسیم بعد از آن که صحیحا واقع شد لازم خواهدبود و هیچ یک از شرکاء قادر نخواهند بود بدون رضایت دیگران از آن رجوع نمایند.
در این شرایط، تراضی شرکاء مال مورد تقسیم براساس ماده مرقوم لازم خواهد بود نه جایز، و تنها به تراضی مجدد یا با حکم دادگاه، قابلیت انحلال یا ابطال را نخواهد داشت.
پس در مقام طرح کننده دعوا یا همان خواهان دعوا، باید قبل از طرح دعوی تقسیم مجدد ترکه، در بدو امر دعوی انحلال و ابطال تقسیم ترکه سابق را به استناد یکی از جهات مقرر در ماده‌های 600، 601 و 602 قانون مدنی در مرجع قضایی مطرح و در ادامه و پس از صدور حکم قطعی بر انحلال و بی اعتباری تقسیم‌نامه مبتنی بر تراضی ترکه، مبادرت به طرح دعوی تقسم ترکه نمائیم.
همچنین اگر احیانا شما به عنوان خوانده این دعوا باشید و دعوای تقسیم ترکه‌ای که سابقا با تراضی شرکا تقسیم شده و خواهان بدون طرح دعوی انحلال و ابطال تقسیم ترکه آن، مستقیما اقدام به طرح دعوی تقسیم ترکه کرده است، با طرح همین ایراد، از دادگاه رسیدگی کننده درخواست صدور قرار عدم استماع دعوی کنید و طبعا این ایراد مورد پذیرش دادگاه نیز قرار خواهد گرفت.
واژه حقوقی تقسیم‌نامه به چه معنایی است؟
شاید شنیده‌اید که وراث یک متوفی، خودشان ماترکی که به ارث رسیده را بین خود به تراضی تقسیم کرده‌اند.
در واقع گاهی برای تقسیم سهم الارث، وراث با مراجعه به مراجع قضایی صالح، تقاضای تقسیم ماترک را می‌دهند و در برخی مواقع هم خودشان آن را بین خود تقسیم می‌کنند. این بند اخیر که نیاز به تراضی وراث دارد، همان تقسیم‌نامه نامیده می‌شود.
بنابراین می‌توان گفت تقسیم نامه، قرارداد یا عقدی است که بین وراث برای تقسیم ماترک و ارث تنظیم می‌شود که در این قرارداد ورثه با توافق و اراده خود مقدار حصه هر یک از وراث را مشخص کرده و طبق آن تقسیم صورت می‌پذیرد.
گاهی هم ممکن است در تقسیم نامه میزان ارث هر یک از اشخاص طبق قانون انجام شود، مثلا سهم پسر دو برابر دختر باشد یا اینکه طبق توافق خودشان عمل کنند و مثلا میزان ارث را مساوی قرار دهند.
واژه حقوقی تنفیذ تقسیم‌نامه چیست؟
هنگامی که از میان شرکا و مالکین، تعدادی از آن‌ها حتی یک نفر، بر خلاف موافقت قبلی خود عمل نماید و برای ثبت کردن رسمی تقسیم‌نامه به صورت عملی و قانونی اقدامی به عمل نیاورد و در واقع همراه سایر شرکا در دفترخانه اسناد رسمی حاضر نگردد، سایر شرکا این اختیار قانونی را خواهند داشت تا با کمک یک وکیل حاذق برای شروع دعوی تنفیذ تقسیم‌نامه اقدامات لازم را به عمل آورند.
ملزم کردن شرکا به تنظیم تقسیم نامه رسمی، طبق قانون موضوعی حکمی است که باید مراتب الزام آن از جانب دادگاه صادر گردد و هیچ یک از شرکا در چنین حالتی نباید از پذیرش آن امتناع کنند و باید در کوتاه ترین زمان ممکن آن را به مرحله اجرا درآورند. جالب است بدانید که در خصوص پرونده‌های مربوط به ارث و میراث نیز این موضوع صادق است.
کسانی که پس فوت فرد متوفی جز ورثه او محسوب می‌گردند و پس از فوت متوفی، مالکیت اموالی خاص به آن‌ها انتقال می‌یابد، می‌توانند دادخواست تقسیم یا فروش ترکه را به دادگاه و یا مقام قضایی تقدیم کنند.
هر یک از تقسیم نامه رسمی و عادی چقدر دارای اعتبار می‌باشند؟
هنگامی که موضوع دعوای تنفیذ تقسیم نامه مطرح می‌گردد، این سوال نیز ممکن است در ذهن برخی مخاطبان مطرح گردد که میزان اعتبار تقسیم نامه عادی یا دست‌نویس یک زمین مشاعی تا چه اندازه‌ای است و چرا وجود این سند عادی برای تنفیذ اموال کافی نیست و چرا حتما باید برای گرفتن سند رسمی تقسیم نامه نیز اقدام کرد؟
در پاسخ به این پرسش مهم باید به ماده 46 قانون ثبت اسناد و املاک نیز اشاره کرد. در خصوص موضوع تقسیم نامه در قانون ثبت باید گفت که: ثبت کلیه اسناد، اختیاری است مگر در موارد ذیل:
- کلیه عقود و معاملات راجع به منافع یا عین املاکی که قبلا در دفتر املاک ثبت شده باشد.
- کلیه معاملات راجع به حقوقی که قبلاً در دفتر املاک ثبت شده است.
شاید در دید اول اینگونه به ذهن برسد که تقسیم‌نامه‌های دستی اعتبار چندانی در محاکم ندارند اما واقعیت آن است که با استناد به اعتبار تقسیم نامه‌های دستی و عادی می‌توان به صورت رسمی به مراجع قضایی صالح و دادگاه مراجعه کرد تا این موافقت میان شرکا وجه و اعتبار قانونی پیدا کند یا اینکه با حضور کلیه افراد یا شرکا به محضر مراجعه و نسبت به ثبت رسمی آن اقدام نمود.
لذا به خوبی می‌توان به این نکته پی برد که طرح دعوای تنفیذ تقسیم نامه عادی، جز آن دسته از مباحث حقوقی و قانونی می‌باشد که برای رسمیت بخشیدن به آن حتما باید به دفتر ثبت املاک اشاره کرد و قبل از آن نیز دادخواست اثبات باید ارائه گردد.
به موجب مواد 22 و 46 و 47 و 48 قانون ثبت اسناد و املاک کشور، تقسیم‌نامه‌هایی که به صورت دست نویس و یا عادی تنظیم می‌گردد در هیچ یک از مراجع قانونی و محاکم قضایی کشور قابل پذیرش نیست مگر آن که به حکم دادگاه به آن اعتبار بخشیده شود.
در واقع دادخواست تنفیذ تقسیم‌نامه باید توسط خواهان سند عادی تقسیم‌نامه در دادگاه حقوقی مطرح گردد.
تقسیم‌نامه ارث از چه بندهایی تشکیل شده است؟
در توافقنامه تقسیم ارث یا همان تقسیم‌نامه، ضروری است که مندرجاتی وجود داشته باشد تا از لحاظ قانونی معتبر و دارای ارزش شناخته شود. در ادامه به برخی از آن‌ها پرداخته خواهد شد.
مشخصات وارثان
از مواردی است که باید در تقسیم نامه به آن اشاره شود از قبیل نام و نام فامیلی، شماره ملی و غیره.
اموال شخص فوت شده
همچنین لازم است در توافق نامه مزبور میزان و مشخصات اموال به ارث رسیده متوفی درج و ثبت شود.
میزان سهم الارث هریک از وراث
لازم است در تقسیم نامه میزان ارث طرفین و سهم‌شان تعیین شود. شرایط و نکاتی را که وراث در این باره لازم می دانند نیز باید درج شود.
شرایط و نحوه بطلان تقسیم نامه رسمی و عادی
در دو حالت کلی می‌توان تقسیم نامه عادی و رسمی را باطل کرد.
عدم رضایت شرکاء
چنانچه شرکا بر تقسیم انجام شده رضایت و موافقت نداشته باشند، هر یک از آن‌ها می‌توانند تقسیم‌نامه را برهم بزنند در این صورت تقسیم‌نامه از اعتبار ساقط خواهد شد.
البته در این مورد 2 فرض متصور است:
- پس از برهم زدن تقسیم نامه توسط شرکاء، ملک مذکور به حالت اشاعه قبلی (مشترک) برخواهد گشت و طرفین همچنان به صورت مشاعی در ملک شریک خواهند بود.
- در صورتی که بر اساس تقسیم نامه سند تک برگی جداگانه گرفته شده باشد، متعاقبا با اعلام انحلال یا ابطال تقسیم‌نامه به اداره ثبت، باید صورت مجلس تفکیکی و سند مالکیت نیز باطل گردد و مبادرت به صدور سند مالکیت مشاعی گردد.
در صورت تراضی برای انحلال تقسیم‌نامه، از آنجایی که برای هر کدام از قسمتهای ملک مشاع که تقسیم و تعدیل سهام شده‌اند، سند مالکیت مفروز صادر شده است، با انحلال و ابطال تقسیم‌نامه و صورت جلسه تفکیکی ملک، سند مالکیت مالکین مفروز ملک مشاع نیز باطل خواهد شد و بر اساس تراضی و توافق شرکا، جهت ابطال تقسیم‌نامه برای صدور مجدد سند مالکیت و تفکیک سهام، می‌توان اقدامات لازم را انجام داد.
ابطال به حکم دادگاه
دادگاه‌ها در 3 مورد می‌توانند تقسیم نامه را باطل نمایند:
- سهم یکی از شرکاء اشتباها در سهم شرکاء دیگر وارد شده باشد، به نحوی که حقی از او ضایع گردد. به عبارتی در این حالت تقسیم به غلط انجام شده است.
- تقسیم برخلاف قانون آمره صورت گرفته باشد. برای مثال در تقسیم نامه قید گردد که سهم پسر و دختر به یک اندازه است. یا در ملک مشاع حق دیگران مثل حق انتفاع و ارتفاق وجود داشته باشد و این حقوق در تقسیم در نظر گرفته نشده باشد. در این شرایط می‌توان تقاضای ابطال تقسیم نامه را از مرجع قضایی خواستار شد. مثلا در مال مورد تقسیم در سهم یکی از شرکاء عیبی باشد و در حین تقسیم به آن توجه نشده باشد یا اصلا مشخص نباشد.
- سهم اشخاص دیگری (غیر از شرکاء) در مال مشاعی وارد شده باشد و انجام این تقسیم به ضرر او باشد. در این شرایط نیز می‌توان ابطال تقسیم نامه را از دادگاه تقاضا کرد.
مراحل ابطال تقسیم نامه ارث به چه نحوی انجام می‌گیرد؟
در تقسیم اموال متوفی به اشکالی همچون انحصار وراثت و یا تفاهم همه وراث بر سر تقسیم، بازهم گاهی ممکن است در مرحله تقسیم و یا بعد از آن یکی از وراث به خاطر اعتراضی که به نحوه تقسیم دارد، در مرجع قضایی صالح بر علیه وراث دیگر طرح شکایت نماید و خواستار ابطال تقسیم شود اما ابطال تقسیم نامه ارث به چه نحوی صورت خواهد پذیرفت:
در رابطه با ابطال تقسیم نامه ارث باید گفت که مواد ۶۰۰ و ۶۰۱ و ۶۰۲ قانون مدنی در مورد راه های بطلان تقسیم مباحثی را مطرح کرده و اعلام داشته اگر شخصی خواستار ابطال تقسیم باشد این امر جز از طریق طرح شکایت در مراجع قضایی و صدور رای انجام نخواهد شد.
این ماده‌های قانونی به صراحت اعلام داشته، در صورتی که بعد از تقسیم مشخص گردد که قسمت کردن اموال به صورت غلط انجام شده و این امر بر دادگاه اثبات شود تقسیم‌نامه باطل خواهد بود.
با این توضیح معمولا تقسیم اموال با نظارت کارشناس رسمی صورت خواهد گرفت ولی باز ممکن است بر اثر اشتباهاتی که در ارزیابی اموال انجام خواهد شد، سهم برخی از وراث کمتر یا بیشتر از اموال متوفی تعیین شود.
در این حالت است که تقسیم اموال به غلط انجام شده است و این تقسیم باطل خواهد بود و به علت این اشتباه که در تقسیم اموال تاثیرگذار بوده است باید تقسیم بر هم زده شده و دوباره انجام شود.
در صورتی که بعد از تقسیم یکی از وراث صاحب قسمتی از مال گردد و بعد معلوم شود که در مال عیبی و نقصی وجود دارد می تواند به خاطر وجود این عیب تقسیم مزبور را برهم بزند و نهایتا قادر است با اثبات عیب و اینکه در زمان تقسیم از وجود عیب خبر نداشته تقاضای ابطال تقسیم را از دادگاه خواستار شود.
مهمترین موارد کاربردی در تقاضای ابطال تقسیم نامه ارث از دادگاه
یکی از مواردی که بیشترین تقاضای ابطال تقسیم‌نامه ارث در خصوص آن به مراجع قضایی ارائه می‌گردد، مربوط به حکم تقسیم املاک و اداره آن به صورت مشاع است که معمولا به خاطر اختلافات پیش‌آمده و عدم رضایت وراث از شراکت در ملک مشاع ایجاد خواهد شد و وراث تقاضای افراز کردن و تقسیم آن مال و مشخص شدن سهم خود از ملک را دارند.
در این شرایط با تقاضای وراث و نهایتا ابطال تقسیم نامه و تشکیل جلسه مشترک با حضور کارشناسان افراز و وراث ملک و با وجود شرایط لازم می تواند مورد افراز واقع گردد و سهم هر مالک از ملک مفروض شده تعیین شود.
چنانچه در تقسیم اموال متوفی، تقسیم به گونه‌ای صورت گیرد که سهم یکی از وراث با وارث دیگر تداخل پیدا نماید و حقی از او ضایع شود آن وارث می‌تواند با مراجعه به دادگاه محل صدور رای تقسیم، تقاضای ابطال تقسیم را ارائه نماید و خواستار تقسیم مجدد اموال گردد.
در صورتی که تقسیم‌نامه باطل گردد و دستور تقسیم مجدد داده شود، به حکم دادگاه مالکیت وراث بر اموال خود باطل و منحل خواهد شد و با تقسیم مجدد سند مالکیت بعد از رفع مشکل باطل شدن تقسیم، دوباره برای وراث صادر خواهد شد.
نکته: در تقسیم ارث اگر شخص محجوری یا صغیری وجود داشته باشد تقسیم مزبور باید با حضور ولی یا قیم یا وصی وی انجام گیرد و الا تقسیم اعتباری نخواهد داشت.
ویژگی دعوای ابطال تقسیم‌نامه ارث و هزینه‌های آن
این دعوا از دعاوی غیر مالی محسوب می‌شود وپس از صدور رای بدوی، قابل تجدید نظر نیز خواهد بود اما قابل فرجام خواهی نیست.
هزینه دادرسی دعاوی غیر مالی نیز به مراتب کمتر از دعاوی مالی است. هزینه دادرسی آن تقریبا معادل ۴۰۰ هزار تومان تا یک میلیون و هشتصد هزار تومان خواهد بود.
در مجموع هزینه دادرسی از مرحله ثبت دادخواست تا صدور رای و هزینه های مرحله اجرا و همچنین تعرفه‌های حق الوکاله وکیل در صورت اخذ وکیل، هزینه‌های کارشناسی و هزینه‌های ثبت شکواییه هر ساله توسط سازمان برنامه و بودجه اعلام می‌گردد.
برای اطلاع از تعرفه خدمات قضایی در سال 1400 می توانید به قانون بودجه کشور مراجعه نمایید.
مرجع صالح قضایی برای رسیدگی به دعوی ابطال تقسیم‌نامه
در مواردی که مدارک ملک مربوطه نشان می‌دهد که ملکی که از طریق متوفی به وارثان رسیده است و این املاک مربوط به اموال فرد مقتول نمی‌باشند یا به بیانی بهتر، فرد باید در حالت عادی فوت کرده باشد و مرگ او توسط قاتل صورت نگرفته باشد و مربوط به جریان پرونده‌های کیفری نباشد.
در این صورت کافی است تا وکیل یا خود وارثان اصلی ملک به دادگاه صالح محل وقوع تنفیذ مال مراجعه نمایند و دادخواست ابطال یا اثبات تقسیم‌نامه را ارائه نمایند.
اصولا پس از آن که دادخواست ابطال پذیرفته می‌شود، دادگاه در طی روند قانونی که دارد، حکمی را مبنی بر ابطال تنفیذ در ملک موضوع پرونده صادر خواهد کرد و ماهیت تقسیم نامه اولیه از بین خواهد رفت تا به دستور اداره ثبت اسناد و املاک کشور، سند مالکیت و تفکیک ملک اولیه باطل شود.
پس از بررسی‌های دادگاه و تقسیم مجدد ملک میان شرکا، حکم بر تنفیذ تقسیم‌نامه دوم صادر خواهد شد و این حکم نیز به اداره ثبت ارسال می‌گردد تا سند مالکیت جدید تنظیم گردد.
توجه داشته باشید که دعوی تنفیذ تقسیم‌نامه نوعی دعاوی غیر مالی به حساب می‌آید و احکام مربوط به آن نیز در دسته بندی احکام تاسیسی قرار می‌گیرد.
طرح دعوای ابطال تقسیم‌نامه در دادگاه‌ها چقدر زمان می برد؟
باید عنوان کرد که طرح دعوا در مسایل حقوقی مربوط به ابطال یا تنفیذ تقسیم‌نامه نیز کمی زمان براست و با عنایت به مراحل مختلف رسیدگی به این دعاوی از جمله مرحله بدوی و مرحله تجدیدنظر، می‌توان گفت که تخمین زمان شروع و خاتمه طرح دعوا به هیچ وجه قابل پیش‌بینی دقیق نیست و رسیدگی به دلایل، احتمال زمان‌بر شدن آن را افزایش می‌دهد.
مزایای استفاده از خدمات وکیل دادگستری در دعوای ابطال تقسیم‌نامه ارث
موضوعات مرتبط با دعاوی حقوقی، دارای قوانین و مقررات خاصی است که اشخاص عادی اطلاعات بسیار کمی در مورد آن‌ها دارند.
مشاوران و وکلای دادگستری افرادی هستند که در زمینه مسائل حقوقی، دارای بینش، تخصص و آگاهی کاملی بوده و می‌توانند در رسیدگی به پرونده‌های مربوطه خصوصا موضوع اشاره شده، گره گشای موکل خود باشند.
از مهمترین مزایای استفاده از وکلای سامانه حقوقی وکیل 24 در فرآیند دعوای ابطال تقسیم‌نامه: صرفه جویی در وقت و هزینه، رسیدن به نتیجه دلخواه و مطلوب در کمترین زمان ممکن، رهایی از رفت و آمدهای متوالی، وقت گیر، چالش برانگیز و استرس زا به دادگاه، تامین و حفظ حق و حقوق موکل در پروسه رسیدگی به دعوای فوق خواهد بود.
اگر می خواهید طرح شکایت شما در خصوص موارد یاد شده به نتیجه مطلوبی برسد و حقوق از دست رفته‌تان را به دست آورید، به شما توصیه می‌کنیم که با یک وکیل مجرب در این حوزه حتما مشورت کنید.
اغلب بعضی از مسائل پیش می‌آید که شاید از نظر شما عادی جلوه کند ولی برعکس، بسیار مهم هستند و می‌توانند در روند پرونده تاثیر گذار باشند. وکیل با تجربه و صادق می تواند شما را در خصوص موارد یاد شده، آگاه نماید.
همچنین وکلای دادکستری قادرند در مورد کم و کیف و نحوه تنظیم دادخواست، شما را راهنمایی کنند و می تواند بررسی نمایند که آیا ادله و مدارک کافی برای اثبات دعوا، از سوی شما ارائه شده است یا خیر؟ علاوه بر آن وکلای مجرب و متخصص قادرند نتیجه احتمالی شکایت شما را تا حدودی پیش بینی نمایند و در روند رسیدگی و تسریع آن، نقش موثر و مثبتی ایفا کنند.
نحوه تنظیم دادخواست و پشتیبانی در دعاوی حقوقی در سامانه وکیل 24
مطمئنا مطرح کردن هر شکایتی در زمینه های حقوقی یا کیفری یا اداری، به فراخور خود مستلزم پرداخت هزینه‌هایی شامل هزینه دادرسی و ثبت شکایت، هزینه های کارشناسی و غیره خواهد بود. در پرونده‌های مختلف دیده شده که شاکی یا خواهان پرونده بعد از پرداخت تمام هزینه‌های مختلف و ثبت شکواییه، متاسفانه بدلیل نقص در مدارک یا عدم توجه به محتویات پرونده برای ارائه استدلال‌های قوی چه در مقام دفاع و چه در مقام مطالبه حق، دعوا یا شکایتش با قرار رد مواجه و علاوه بر هدر رفت هزینه، زمان زیادی را نیز صرف فعالیتی بیهوده نموده‌است.
