اگر بخواهيم شناسنامه را تغيير دهيم بايد چه كار كنيم؟

در برخی مواقع پیش میآید که مشخصات و اطلاعات موجود در شناسنامه افراد، اطلاعات هویتی واقعی آنها نیست و این اشخاص به دلایل مختلفی تمایل دارند که محتویات ذکر شده در شناسنامه خود را تغییر دهند.
برای مثال برخی اوقات اشخاصی هستند که از نام، نام خانوادگی و یا پسوند فامیلی خود رضایت ندارند و گاهی مدعی هستند که سن شناسنامهای آنها براساس سن واقعیشان نیست و با آن مطابقت ندارد و نیاز به اصلاحات دارد.
گاهی اوقات نیز برخی افراد قصد دارند که نام همسر قبلی خود را از شناسنامه شان حذف نمایند و موارد این چنینی دیگر که موجب میگردد بسیاری از اشخاص برای خود تغییر موارد یاد شده را به عنوان یک ضرورت تلقی نمایند.
به انجام رساندن اینگونه تغییرات، از لحاظ قانونی به شرایط خاصی نیاز دارد که در صورت حاصل شدن آن شرایط، متقاضی اصلاحات قادر خواهد بود از مراجع مربوطه درخواست تغییر نماید.
در خصوص اعمال تغییرات در مندرجات شناسنامه باید گفت که شناسنامه یک سند رسمی است که از اداره ثبت احوال صادر میگردد و نشاندهنده احوال شخصیه افراد و هویت آنها میباشد.
لذا تنها اطلاعات موجود در شناسنامه از قبیل نام، نام خانوادگی، تاریخ تولد، نام والدین، فرزندان یا همسر و غیره بیان کننده هویت افراد بوده و این موارد با رعایت شرایط خاصی که قانون آنها را تعیین مینماید قابل تغییر خواهد بود.
در ادامه این مطالب قصد داریم به تفکیک، بعد از نام بردن از مرسومترین تغییرات مورد تقاضا در شناسنامه، شرایط و مدارک لازم برای هرکدام از آنها و فرآیند حقوقی انجام این تغییرات را به اختصار بازگو نماییم.
ایجاد تغییر در نام و نام خانوادگی شناسنامه (اسم و فامیل) چه تشریفاتی دارد؟
یکی از مرسومترین تغییراتی که معمولا اشخاص مختلف تمایل دارند در شناسنامه خود ایجاد کنند، تغییر دادن نام و نام خانوادگی خود است.
از آن جایی که هیچ شخصی اصولا در انتخاب نام خود هیچ دخالت یا اختیاری ندارند و انجام این موضوع کاملا از سوی والدین به آنها تحمیل گریده است، بنابراین گاهی امکان دارد که اشخاص از نام خود رضایت نداشته باشند.
برای مثال گاهی ممکن است نامی که برای آن ها انتخاب گردیده، یک نام غیر متعارف یا از اسمهای قدیمی باشد و یا گاهی دیگران آنها را با اسمی غیر از اسم شناسنامهایشان صدا بزنند در این موارد است که اغلب افراد به فکر تغییر نام خود در شناسنامه میافتند.
در مورد نام خانوادگی نیز بعضا همین دلایل، اشخاص را به فکر انجام اصلاحات میاندازد. برای نمونه ترکیبی بودن نام خانوادگی به نحوی که یک نام محسوب نمیشوند و یا ناپسند بودن معانی این نامها در این دوره زمانی و یا طولانی بودن آن و غیره.
طبق قانون چه اسامی قابل تغییر هستند؟
ماده ۲۰ قانون ثبت احوال کشور، با نام بردن از اغلب اسامی ممنوع، به دارندگان این نامهها اختیار داده است تا با مراجعه به مراجع مذکور و طی مراحل قانونی، اقدام به تغییر نام و نام خانوادگی خود از شناسنامه نمایند.
بر اساس این ماده، اسامی که میتوان آنها را تغییرداد به شرح زیر میباشند:
- نامهای مرکبی که عرفا یک نام محسوب نمیگردند و به آنها اسامی مرکب ناموزون نیز اطلاق میشود مثل: حسین معروف به کامبیز، شهره فاطمه و نامهای دیگر
- برخی نامها که باعث هتک حیثیت مقدسات اسلامی میشوند. مثل عبدالعزی، عبدالات ( عزی و لات نام دو بت در مکه در دوران قبل از اسلام بوده که برخی افراد با این نامها نامگذاری شدهاند.
- لقبها از جمله لقبهای ساده و مرکب، مثل: خان، ملک الدوله، شوکت الملک، سلطانعلی و حاجیه سلطان
- عنوانها از جمله عناوین کشوری و یا لشکری و یا عناوین ترکیبی با اسم و عنوان مثل: سرتیپ، سروان، شهردار، دکتر و یا شهردار علی و سروان محمد
- اسمهای نامتناسب با جنس مثل: انتخاب نام اشرف و یا اکرم برای افراد ذکور و یا ماشاالله برای اناث
- اسامی مستهجن و زننده: مستهجن و زننده به آن دسته از اسمهایی اطلاق میگردد که بر حسب مکان، زمان یا مورد به جهات و دلایل زیر برای دارنده آن نام مستهجن و زننده باشد و مراتب به تأیید شورای عالی برسد.
- نامهایی که با فرهنگ و عرف غالب و مقدسات مذهبی مردم مغایرت داشته باشد .مثل: خونریز، لات، چنگیز و غیره.
- نامهایی که بیان کننده صفات مذموم و مغایر با ارزش های والای انسانی است .مثل: قوچی، گرگی و غیره.
- نامهایی که باعث تحقیر افراد بوده و یا معنای لغوی آن نام در جامعه مورد پذیرش نباشد. مثل: گت آقا، صد تومانی، گدا،کنیز و غیره.
- تصحیح اشتباهات املائی در اسم افراد که به جهت عدم آشنائی مامور درج کننده نام در شناسنامه با الفاظ و لهجهها و معانی محلی و یا به علت تلفظ اشتباه اظهار کننده پیش آمده باشد.
- حذف کلمات غیر ضروری و زائد در اسم اشخاص. مثل: غلام، قلی، ذولف، گرگو، قوچ و غیره.
- هم اسم بودن خواهران و یا برادران در یک خانواده.
- هم اسم بودن فرزند با مادر و یا پدر در یک خانواده.
- تغییر نام افرادی که با تأیید مراجع ذیصلاح به دین مبین اسلام مشرف گردیدهاند.
- تغییر نامها از صورت عربی به شکل فارسی آن از قبیل اسمعیل به اسماعیل، رحمن به رحمان، اسحق به اسحاق و غیره.
- تغییر نام اشخاصی که تغییر جنسیت داده و مرجع قضایی صالح حکم به تغییر نوع جنس در اسناد سجلی و شناسنامه آنان صادر کرده است.
- پیشوند “عبد” مخصوص اسامی و صفات ذات خداوند است و در سایر موارد افراد میتواند تقاضای حذف آن را بنماید.
- تغییر نام اشخاصی که نام آنها اسامی ایام هفته است.
مدارک مورد نیاز برای تغییر نام و نام خانوادگی که باید به اداره ثبت احوال ارائه گردد؟
متقاضی تغییر نام در شناسنامه باید با در دست داشتن مدارک و مستندات ذیل به اداره ثبت احوال محل صدور شناسنامه خود یا اداره ثبت احوال محل اقامت مراجعه و نسبت به ارئه این مدارک اقدام لازم را به عمل آورد:
- ارایه اصل شناسنامه متقاضی و دو کپی از آن.
- مراجعه به اداره ثبت احوال و تکمیل فرم درخواست تغییر نام. (معروف به فرم شماره ۵)
- پرداخت هزینه مربوطه مطابق تعرفه مقرر جاری در سال 1400.
متقاضی تغییر نام باید دارای چه شرایطی باشد؟
برای سیر مراحل تغییر اسم، شخص متقاضی باید دارای شرایط زیر باشد. در غیر این شرایط پدر و جد پدری و یا سرپرست قانونی او میتوانند در این مورد اقدام نمایند:
- داشتن حداقل سن ۱۸ سال تمام
- اخذ حکم رشد از دادگاه در صورت نرسیدن به سن ۱۸سال تمام
- اقدام جد پدری یا پدر برای فرزندان کمتر از ۱۸ سال.
- اقدام سرپرستان قانونی ( وصی ، قیم، امین) در خصوص افراد محجور و صغیر با همراه داشتن مدارک مستند که سمت آنها را احراز نماید.
مراحل تغییر نام و نام خانوادگی از سوی متقاضی یا افراد فوق الذکر
برای انجام تغییرات در نام یا نام خانوادگی، از هنگام تقدیم درخواست به اداره ثبت تا صدور شناسنامه جدید، مراحل زیر باید گام به گام طی گردد:
- مراجعه متقاضی به اداره ثبت احوال
- تحویل دادن مدارک اشاره شده به همراه درخواست مورد نظر
- بررسی کامل صحت و اصالت اسناد توسط کارشناسان خبره اداره ثبت
- بررسی درخواست متقاضی و مطابقت آن با موارد قانونی
- صدور شناسنامه جدید در صورت پذیرش تقاضا.
آیا امکان حذف نام همسر سابق از شناسنامه ممکن است؟
معمولا بعد طلاق، قرارداشتن نام همسر سابق در شناسنامه زوجین هیچ ضرورت منطقی نخواهد داشت و علاوه بر پیامدهای اجتماعی نامطلوب، امکان دارد بار روانی منفی را نیز برای آنها موجب گردد.
با توجه به این مسائل، ماده ۳۳ قانون ثبت احوال مقرر داشته: در المثنی شناسنامه زن یا مرد، آخرین نکاح و طلاق یا بذل مدت و در صورت تعدد زوجات آن تعداد ازدواج که به قوت خود باقی است منعکس خواهد شد. البته ازدواج و طلاق غیر مدخوله در المثنای شناسنامه درج نخواهد شد.
حذف نام مرد از شناسنامه زن بعد از طلاق
براساس قسمت دوم ماده ۳۳ قانون ثبت احوال، کلیه وقایع طلاق، ازدواج، فوت زوج یا زوجه و بذل مدت و رجوع و فسخ نکاح در دفاتر ثبت کل وقایع باید ثبت گردند ولی در صورتی که زن بعد از طلاق، از سازمان پزشکی قانونی گواهی که حکایت از دوشیزه بودن اوست را ارائه کند میتواند با تسلیم آن به اداره ثبت احوال، درخواست حذف نام شوهر سابق خود را از شناسنامهاش نماید.
به نظر میآید منظور قانونگذار از دوشیزه بودن همان عدم رابطه با همسرسابق است و زنی که در ازدواج دوم خود نیز غیر مدخوله به حساب آید، بازهم امکان حذف نام همسر دوم او در شناسنامه المثنی هم وجود خواهد داشت.
حذف نام زن از شناسنامه شوهر پس از طلاق
در مورد حذف نام زن از شناسنامه مرد، قانونگذار شرط دیگری را پیشبینی نموده است. مرد باید بعد از ثبت واقعه طلاق، برای اینکه بتواند نام همسر سابق خود را از شناسنامهاش خذف نماید، باید همسر دومی را انتخاب و با او ازدواج رسمی نماید.
لازم به توضیح است فقط انتخاب و معرفی همسر دوم کافی نخواهد بود و ازدواج دوم باید به شکل کاملا رسمی با همسر جدید به وقوع پیوسته و ثبت گردد.
با این وجود مرد قبل از انتخاب همسر دوم، میتواند برای اثبات مجرد بودن خود از اداره ثبت احوال گواهی تجرد دریافت نماید.
حذف نام همسر سابق از شناسنامه پس از فوت
قانونگذار برای حذف نام همسر متوفی از شناسنامه وی، سختگیری چندانی نکرده است و صرفا کافی است که همسر شخص فوت شده اعم از زن یا شوهر، به اداره ثبت احوال ثبت احوال مراجعه و با ارائه گواهی فوت و سایر مدارک، درخواست حذف نام متوفی را بنمایند.
آیا امکان اصلاح تاریخ تولد و تغییر سن در شناسنامه امکانپذیر است؟
گاهی اوقات، برخی از افراد جامعه ادعا مینمایند که سن واقعی آنها با سن شناسنامهای آنها تطابق ندارد. این عدم مطابقت، گاهی اوقات به علت کم دقتی مامور ثبت بوده و یا در گذشته خیلی رایج بوده که هنگام درگذشت یکی از فرزندان، پدر و مادر، شناسنامه او را به فرزند بعدی خانواده منتسب می نمودند و برای فرزند بعدی در خواست شناسنامه نمیکردند.
این اشخاص با شرایط خاصی که قانون برای آنها در نظر گرفته، قادر خواهند بود پس از انجام مراحل قانونی، نسبت به تغییر سن شناسنامهای خود اقدام نمایند.
در این گونه موارد، باید بین حالتی که فرد ادعا می کند سن شناسنامهای او، بیشتر از پنج سال با سن واقعیاش اختلاف و تفاوت دارد و حالتی که کمتر از پنج سال اختلاف، مورد نظر باشد، قائل به تفکیک شد.
شرایط تغییر سن بیشتر از پنج سال
قبل از ارائه توضیحات باید گفت که صرفا برای یک بار امکان ارائه چنین درخواستی وجود خواهد داشت.
درصورتی که فردی، متقاضی تغییر سن شناسنامهای خود، برای بیش از پنج سال باشد، باید در بدو امر به دبیرخانه کمیسیون تشخیص سن واقع در ادارات ثبت احوال محل صدور شناسنامه خود مراجعه کرده و مدارک مورد نیاز را ارائه و رسید آن را دریافت نماید.
بعد از آن، کمیسیونی متشکل از بخشدار یا فرماندار، رئیس اداره ثبت احوال محل و پزشک منتخب وزارت بهداشت و رئیس شورای اسلامی شهر و یا بخش محل صدور شناسنامه و همچنین با حضور و عضویت و ریاست قاضی دادگاه صالحه محل تشکیل خواهد شد.
تاریخ تشکیل این جلسه، توسط دبیرخانه کمیسیون تشخیص سن محل صدور شناسنامه، به شخص متقاضی تغییر سن ابلاغ میگردد و او مکلف است در زمان مقرر شده با همراه داشتن شناسنامه عکسدار در کمیسیون مربوطه حاضر گردد.
درصورتی که نیاز به کسب نظر یا اظهارنظر پزشک باشد برای انجام آزمایشات تراکم استخوان و غیره موضوع توسط کمیسیون پزشکی بررسی خواهد شد و کمیسیون نهایتا رای خود را صادر مینماید.
امکان اعتراض به این رای از سوی متقاضی یا هیچ مرجعی ممکن نیست. ضمنا متقاضی باید مدارک ذیل را برای تغییر سن شناسنامه بیش از پنج سال به دبیرخانه کمیسیون تحویل نماید:
- تقاضانامه کتبی متقاضی
- یک قطعه عکس جدید
- ارائه اصل شناسنامه عکسدار وکپی آن
- اصل تصویر مدارک مربوط به قیم یا وصی برای افراد تحت سرپرستی
- اصل و تصویر حکم رشد برای اشخاص کمتر از ۱۸ سال که شخصا مراجعه مینمایند .
- تهیه فیش بانکی مطابق تعرفه مقرر سال 1400نزد هر یک از شعب بانک ملی ایران بنام سازمان ثبت احوال کشور.
تغییر سن شناسنامه کمتر از پنج سال
چنانچه تغییر سن شناسنامه کمتر از پنج سال مد نظر باشد، این امر با سهولت بیشتری انجام خواهد شد.
برای این امر نیازی به مراجعه به کمیسیون تشخیص سن نیست و درخواست کننده کافیست به دادگستری مراجعه کرده و ضمن تقدیم دادخواست مورد نظر خود و طی کردن تشریفات اداری و تسلیم مدارک مورد نیاز، در این خصوص اقدام نماید.
آیا امکان حذف نام فرزندان یا پدر و مادر نیز از شناسنامه ممکن است؟
از نظر قانون هیچ یک از والدین قادر نخواهند بود به حذف نام فرزند خود از شناسنامه خود اقدام کنند. در خصوص تغییر نام پدر و مادر باید اعلام کرد که تنها یک راه برای این امر وجود دارد و آن در حالتی است که مشخص گردد فرزند آنها متعلق به پدر و مادر شناسنامهای نیست.
این امر هم فقط با حکم دادگاه میسر بوده که البته در صورت صدور حکم از مرجع قضایی صالح، شناسنامه قبلی فرد باطل شده و شناسنامه جدید صادر خواهد شد.
در خصوص حذف نام پدر و مادر از شناسنامه توسط فرزند باید عنوان کرد که از نظر قانونی این امر امکان پذیر نیست. زیرا شناسنامه یک سند هویتی است که مندرجات آن در غیر از شرایط و مواردی که قانون اجازه آن را داده و در بالا ذکر گردیده است، امکان تغییر دیگری در آن وجود نخواهد داشت.
برخی مواد دیگر قانونی قابل استناد در خصوص تغییر و اصلاح در مشخصات هویتی شناسنامه شامل:
- ماده ۱۷ قانون ثبت احوال کشور
هرگاه ابوین طفل معلوم نباشند سند یا نام خانوادگی آزاد و نامهای فرضی در محل اسامی ابوین تنظیم میگردد. تصحیح اسامی فرضی یا تکمیل مشخصات ناقص به موجب اقرارنامه موضوع ماده ۱۲۷۳ قانون مدنی با حکم دادگاه یا مدارک حصر وراثت به عمل خواهد آمد و نام خانوادگی طبق احکام مربوط به نام خانوادگی اصلاح خواهد شد. موضوع فرضی بودن اسامی پدر و مادر در شناسنامه منعکس نخواهد شد.
- ماده ۳۱ قانون ثبت احوال کشور
دارندگان دفاتر رسمی ازدواج و طلاق مکلفند وقایع ازدواج و طلاق و رجوع را که در دفاتر مربوط ثبت میکنند در شناسنامه زوجین نیز درج و امضاء و مهر نمایند و حداکثر هر پانزده روز یک بار وقایع ازدواج و طلاق و رجوعی را که در دفاتر به ثبت میرسد روی نمونههای مربوط تهیه و به ثبت احوال محل تحویل و رسید دریافت دارند.
ازدواج و طلاق و رجوع ایرانیان در خارج از کشور باید به وسیله کنسولگریهای مربوط در دفاتری که از طرف ثبت احوال تهیه میشود ثبت و حداکثر هر یک ماه یک بار وقایع ازدواج و طلاق و رجوعی را که در دفاتر به ثبت میرسد روی نمونههای مخصوص تهیه و از طریق وزارت امور خارجه به سازمان ثبت احوال کشور فرستاده شود.
- ماده ۳۲ قانون ثبت احوال کشور
طلاق، رجوع و بذل مدتکه در دفتر رسمی طلاق به ثبت نرسیده باشد با ارائه اقرارنامه رسمی در اسناد ثبت احوال طرفین ثبت خواهد شد. ازدواجهایی که در دفاتر رسمی ازدواج به ثبت نرسیده باشد در صورت وجود شرایط زیر در اسناد سجلی زن و شوهر ثبت خواهد شد:
- ارائه اقرارنامه رسمی مبنی بر وجود رابطه زوجیت بین متقاضیان ثبت واقعه ازدواج.
- در موقع تنظیم اقرارنامه سن زوج از بیست سال تمام و سن زوجه از هجده سال تمام کمتر نباشد.
- گواهی ادارات ثبت احوال محل صدور شناسنامههای زوجین به اینکه در تاریخ اعلام واقعه طرفین در قید ازدواج دیگری نمیباشند.
تبصره – نمایندگان ثبت احوال مکلفند پس از ثبت واقعه رونوشت اقرارنامه را به دادسرای محل ارسال نمایند.
- ماده ۳۳ قانون ثبت احوال کشور
کلیه وقایع ازدواج و طلاق یا وفات زوج یا زوجه و رجوع و بذل مدت و فسخ نکاح باید در دفاتر ثبت کل وقایع ثبت شود ولی در شناسنامه به شرح زیر انعکاس خواهد یافت:
در المثنی شناسنامه مرد یا زن آخرین نکاح و طلاق یا بذل مدت و در صورت تعدد زوجات آن تعداد ازدواج که به قوت خود باقی است منعکس خواهد شد.
ازدواج و طلاق غیرمدخوله در المثنی شناسنامه درج نخواهد شد.
- ماده ۴۱ قانون ثبت احوال کشور
حق تقدم نام خانوادگی با رعایت تاریخ تقدم صدور اسناد مختص اشخاصی است که به نام آنان در دفاتر مخصوص نام خانوادگی ادارات ثبت احوال به ثبت میرسد و دیگری حق اختیار آن را در آن اداره ندارد مگر با اجازه دارنده حق تقدم و این حق پس از وفات به ورثه قانونی انتقال مییابد.
هریک از وراث میتواند شخصی که نام خانوادگی او را اختیار کرده مورد اعتراض قرار داده و تغییر نام خانوادگی او را از دادگاه بخواهد ولی وراث بالاتفاق میتوانند به دیگری اجازه دهند که نام خانوادگی آنها را اختیار نماید.
تبصره – نام خانوادگی فرزند همان نام خانوادگی پدرخواهد بود اگرچه شناسنامه فرزند در قلمرو اداره ثبت احوال دیگری صادر گردد. فرزندان کبیر میتوانند برای خود نام خانوادگی دیگری انتخاب نمایند.
- ماده ۴۲ قانون ثبت احوال کشور
زوجه میتواند با موافقت همسر خود تا زمانی که در قید زوجیت میباشد از نام خانوادگی همسر خود بدون رعایت حق تقدم استفاده کند و در صورت طلاق ادامه استفاده از نام خانوادگی موکول به اجازه همسر خواهد بود.
طرح دعاوی حقوقی تغییر مندرجات شناسنامه در دادگاهها چقدر زمان میبرد؟
در صورت اثبات ادعاهای انتصابی در جریان پروندههای مربوط به تغییر نام یا سایر اطلاعات هویتی در شناسنامه، میتوان عنوان کرد که طرح دعوا در این مسائل نیز کمی زمانبر است و با عنایت به مراحل مختلف رسیدگی به این دعاوی از جمله مرحله رسیدگی بدوی یا طرح موارد در کمیسیونهای مربوطه میتوان گفت که تخمین زمان شروع و خاتمه طرح شکایت به هیچ وجه قابل پیشبینی دقیق نیست بنابراین نمیتوان زمان مشخصی را بیان کرد.
مزایای استفاده از خدمات وکیل دادگستری در انجام فرآیند تغییرات در شناسنامه
تشریفات انجام تغییرات در اسناد سجلی دارای قوانین و مقررات خاصی است که اشخاص عادی اطلاعات بسیار اندکی در مورد آنها دارند. مشاوران و وکلای دادگستری افرادی هستند که در زمینه مسائل حقوقی و ثبتی، دارای بینش، تخصص و آگاهی کاملی بوده و میتوانند در رسیدگی به پروندههای مربوط به تغییرات در مشخصات هویتی در شناسنامه و اصلاح آن، خصوصا موضوعات اشاره شده، گرهگشای موکل خود باشند.
از مهمترین مزایای استفاده از وکلای سامانه حقوقی وکیل 24 در فرآیند ارائه دادخواست: صرفهجویی در وقت و هزینه، رسیدن به نتیجه دلخواه و مطلوب در کمترین زمان ممکن، رهایی از رفت و آمدهای متوالی، وقت گیر، چالش برانگیز و استرس زا به دادگاه، تامین و حفظ حق و حقوق موکل در پروسه رسیدگی به درخواست تغییر و اصلاح مندرجات شناسنامه خواهد بود.
نحوه تنظیم دادخواست و پشتیبانی در سامانه وکیل 24
مطمئنا مطرح کردن هر شکایتی در زمینه های حقوقی یا کیفری یا اداری، به فراخور خود مستلزم پرداخت هزینه هایی شامل هزینه دادرسی و ثبت شکایت، هزینه های کارشناسی و غیره خواهد بود.
در پروندههای مختلف دیده شده که شاکی یا خواهان پرونده بعد از پرداخت تمام هزینههای مختلف و ثبت شکواییه، متاسفانه به دلیل نقص در مدارک یا عدم توجه به محتویات پرونده برای ارائه استدلالهای قوی چه در مقام دفاع و چه در مقام مطالبه حق، دعوا یا شکایتش با قرار رد مواجه و علاوه بر هدر رفت هزینه، زمان زیادی را نیز صرف فعالیتی بیهوده نمودهاست.