تفاوت حکم رشد با سن قانونی چیست؟
در بررسی تفاوت حکم رشد با سن قانونی باید بگوییم که این دو مفهوم در گفتار عامیانه بسیار با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند و مردم آگاه نیستند که این دو، اصطلاحی کاملا متفاوت هستند.
حکم رشد و همچنین سن رشد از پرکاربردترین اصطلاحات حقوقی است و افراد یا در زمینه آن تجربه دارند یا آن که این اصطلاحات را از یکدیگر و یا در فیلم‌ها شنیده‌اند.
زمانی که فرد در آستانه بزرگسالی قرار می‌گیرد، اصطلاحا به سن قانونی رسیده است. با رسیدن به سن قانونی فرد می‌تواند کلیه تصمیماتش را خودش بگیرد و امور مالی و غیرمالی خود را شخصا کنترل کند.
کسی که به سن قانونی می‌رسد دیگر نیازی به والدین یا سرپرست قانونی‌اش ندارد تا برای او تصمیم‌گیری کند، بلکه خودش می‌تواند تمام تصمیمات زندگی‌اش را بگیرد.
سن قانونی در بسیاری از کشورها برابر با 18 سال تعیین شده است. اما در شرع ما سن خاصی برای سن قانونی اعلام نشده و تنها گفته شده کسی که به بلوغ برسد قدرت ازدواج و تشکیل خانواده دادن دارد.
از وقتی که شخص به دنیا می‌آید برای او شخصیت ایجاد می‌شود و این شخصیت باقی می‌ماند تا زمانی که وی فوت کند. این شخصیت باعث می‌شود تا هر فردی اهلیت تمتع داشته باشد. اهلیت تمتع به توانایی و شایستگی برای دارا شدن حقوق و تکالیف است.
پس همین که فردی متولد شود می‌تواند صاحب حق و تکلیف هم بشود. حال برای آن که همین شخص بتواند از حقوقی که دارد استفاده کند باید توانایی آن را داشته باشد که به این توانایی اهلیت استیفا می‌گویند.
با خارج شدن فرد از سنین صغر و رسیدن به سن بلوغ به موجب قانون، بالغ محسوب می‌شود اما هنوز اهلیت استیفای کامل ندارد و برای آن که بتواند به طور کامل اهیلیت استیفا داشته باشد، یا باید صبر کند تا به سن قانونی برسد و یا آن که اقدام به دریافت حکم رشد کند.
البته جالب است این را بدانید که در قانون ایران سن مشخصی برای سن قانونی در نظر گرفته نشده است اما طبق رویه جاری، 18 سال به عنوان سن قانونی در نظر گرفته می‌شود. یعنی همین که شخص به سن 18 برسد، رشید محسوب شده و می‌تواند امور مالی و غیرمالی خود را اداره کند.
در ادامه این مقاله از سامانه وکیل 24، می‌خواهیم به بررسی حکم رشد و سن قانونی بپردازیم و تفاوت این دو را بیان کنیم. بنابراین توصیه می‌کنیم مطالعه این مطلب را از دست ندهید.
رشد به چه معناست؟
در تعریف رشد باید بگوییم که در قانون مدنی اشخاصی نام برده شده‌اند که اهلیت اسیفا ندارند یعنی نمی‌توانند حقوق و تکالیف خود را اجرا کنند.
این اشخاص محجورین نامیده می‌شوند. محجورین به موجب قانون مدنی به دسته تقسیم شده‌اند:
- صغار یا کودکان
- غیررشید یا سفیه
- مجانین
اشخاصی که در فوق نام بردیم هر یک به گونه‌ای اجازه و حق انجام دادن بعضی از اعمال حقوقی را ندارند و به همین خاطر است که به آن‌ها محجور گفته می‌شود.
اما برویم سراغ بحث اصلی مطلب ما یعنی اشخاص غیررشید. غیررشید به کسی گفته می‌شود رشد کافی برای انجام اعمال حقوقی را به دست نیاورده و به عبارتی نمی‌تواند صلاح مالی خود را تشخیص دهد و امکان دارد به شکلی معامله کند که که منجر به زیانش شود.
ماده 1208 قانون مدنی نیز غیررشید به این صورت تعریف شده است: غیر رشید کسی است که تصرفات او در اموال و حقوق مالی خود عقلایی نباشد.
پس رشد به حصول وضعیتی در فرد به بلوغ رسیده می‌گویند که بتواند صلاح خود را تشخیص داده و معامله‌ای نکند که باعث ورود خسارت به خود گردد.
سن رشد در قانون ایران
درباره سن رشد بسیار از وکلای سایت وکیل 24 سوال پرسیده می‌شود، اما پاسخی که باید به این سوال داد این است که نه در حقوق ایران و نه در حقوق اسلام سن معین و مخصوصی برای رشد در نظر گرفته نشده است، زیرا زمان رشد و سن رشد در هرکس ممکن است متفاوت باشد.
به عبارت دیگر عواملی همچون وضعیت اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی، شیوه تعلیم و تربیت شخص در تعیین سن رشد افراد موثر است.
نکته‌ای که باید قابل توجه قرار داد این است که در قوانین شرعی، که قانون ایرن بر اساس آن تنظیم گردیده، رشید شدن شخص قبل از به بلوغ رسیدن غیرممکن است و برای آن که کسی رشید محسوب شود، باید ابتدا به بلوغ رسیده باشد.
سن بلوغ نیز در دختران 9 سال و در پسران 15 سال قمری است. در هر صورت باید بدانید که تشخیص به رشد رسیدن کاملا عرفی است و این قاضی است که باید براساس معیارهای عرفی تشخیص بدهد آیا متقاضی به رشد رسیده است یا خیر.
گواهی رشد چیست؟
زمانی که فردی به سن بلوغ می‌رسد این امکان را دارد که به یک وکیل دادگستری مراجعه کرده و به او وکالت بدهد تا برای او مراحل اخذ گواهی رشد را طی کند.
زمانی که رشد فرد در دادگاه و برای قاضی محرز گردد، اسناد و مدارکی صادر می‌کند که نشان از رشید شدن شخص و رسیدن او به بلوغ عقلی دارد، به این اسناد و مدارک گواهی رشد می‌گویند.
معمولا این گواهی زمانی که تحقیقات لازم انجام شده باشد و فرد طبق معیارات عرفی و نظر کارشناسان به بلوغ رسیده باشد، صادر می‌گردد.
طبق یک اصل کلی در عرف و نظام قانونی ایران، تمامی افراد از زمان تولد تا زمانی که به بلوغ برسند، محجور محسوب می‌شوند و توانایی تصرف اداره امور مالی و غیرمالی خود را ندارند.
اما همین که به بلوغ برسند می‌توانند تقاضای صدور گواهی رشد بدهند و پس از انجام تحقیقات و طی کردن مراحل لازم، اگر رشد شخص محرز شود، گواهی رشد برای او صادر خواهد ش و پس از آن شخص توانایی دخالت و تصرف در امور مالی و غیرمالی خود را دارد.
معمولا دختری که به سن 9 سال و پسری که به سن 15 سال رسیده باشد، بالغ محسوب می‌شود.
در ماده 1210 قانون مدنی نیز حکم شده است که اگر صغیری به سن بلوغ رسیده و بخواهد در اموال خود تصرف داشته باشد، باید رشد خود را اثبات کند و اثبات رشد نیز امکان‌پذیر نیست مگر با صدور گواهی رشد از سوی دادگاه.
بنابراین تصرف در امور غیزمالی پس از رسیدن به سن بلوغ نیازی به گواهی رشد ندارد و همین که فرد به سن بلوغ برسد اجازه انجام امور غیر مالی را دارد. اما برای انجام امور مالی نیاز به اثبات رشد او است.
زمانی شخص رشید محسوب می‌شود که به شکلی عقلایی و منطقی اموال خویش را اداره کند و از آن‌ها بهره ببرد. برای خارج شدن صغیر از حجر صرف به بلوغ رسیدن کافی نیست و رشد او نیز باید ثابت شود.
پس باید چنین گفت که زمانی فرد از دوره صغارت خارج می‌شود که بلوغ و رشد او ثابت گردد.
صغیر کیست؟
صغیر به کسی گفته می‌شود که به سن بلوغ نرسیده باشد. صغیر به دو دسته قابل تقسیم است:
- صغیر غیرممیز: به کودکی که توانایی تشخیص خوب از بد و به عبارتی قوه درک و تمیز ندارد و نمی‌تواند سود و زیان خود را تشخیص دهد، سغیر غیرممیز گفته می‌شود.
- صغیر ممیز: صغیر ممیز به کودکی گفته می‌شود که با وجود آنکه به سن بلوغ نرسیده اما به صورت نسبی توانایی تشخیص خوب از بد را داشته و به بیان دیگر دارای قوه درک و تمیز است.
برای آن که شخص از حجر و دوره صغارت خارج شود، صرف به بلوغ رسیدن کافی نیست و باید رشد او نیز ثابت گردد. یعنی ثابت شود که شخص توانایی اداره اموالش را پیدا کرده و می‌تواند سود و زیان خود را تشخیص داده و از اموال خود برای کسب سود بیشتر استفاده کند.
به کسی که به سن بلوغ رسیده اما هنوز رشید نشده و یا رشد او ثابت نگردیده، سفیه می‌گویند.
بنابراین از گفته‌های فوق می‌توان این چنین نتیجه گرفت که زمانی که فرد به سن بلوغ می‌رسد می‌تواند امور غیرمالی مانند شهادت دادن، طلاق و غیره را انجام دهد و در واقع برای انجام این امور از حجر خارج شده است.
اما همین شخص برای انجام دادن امور مالی مانند خرید و فروش و مانند آن، باید رشید شود. او می‌تواند برای اثبات رشد خود از یک وکیل دادگستری کمک بگیرد تا در مراحل اخذ گواهی رشد در کنار او باشد.
در قانون مدنی پیشین، سن رشد برای هر شخص اعم از دختر و پسر، 18 سال درنظر گرفته شده بود و هرکس که به این سن می‌رسید رشید محسوب می‌شد و می‌توانست در امور مالی و غیرمالی خود مستقلا عمل کند، اما به تصویب قانون مدنی جدید، این قانون نسخ شد و دیگر سن مشخصی برای رشد تعیین نشد.
البته در عمل همچنان 18 سالگی اماره‌ای برای رسیدن به رشد است و بانک‌ها و دفاتر اسناد رسمی نیز اشخاص 18 ساله به بالا را رشید می‌دانند.
مراحل درخواست صدور حکم رشد با وکیل
تقاضای صدور حکم رشد، یک دعوای حقوقی علیه ولی یا سرپرست طفل است و درصورتی که طفل سرپرست نداشته باشد، این دعوا باید علیه دادستان طرح شود.
خواهان برای این طرح این دعوی باید هزینه دادرسی پرداخت کند و این دعوی را باید در دادگااه خانواده محل اقامت خود طرح نماید.
برای تقاضای صدور حکم رشد لازم است که خواهان مدارک هویتی و شناسایی خود را به همراه داشته باشد و در کنار آن‌ها استشهادیه‌ای با امضای اعضای محل سکونت داشته باشد که همگی گواهی داده باشند خواهان به رشد رسیده است.
سپس باید این مدارک را به شعبه دادگاه خانواده محل اقامت خویش ارائه دهد و هزینه دادرسی را پرداخت کند تا درخواست او ثبت شود.
البته توجه داشته باشید که دیگر این روزها درخواست‌ها مستقیما در دادگاه‌ها ثبت نمی‌شوند بلکه افراد باید برای ثبت درخواست خود از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی اقدام کنند.
مدارک لازم جهت درخواست صدور گواهی رشد
- شناسنامه و کارت ملی شخص متقاضی
- مدارک ثابت کننده حکم رشد (استشهادیه)
- ارائه فرم درخواست صدور حکم رشد
تفاوت سن قانونی و حکم رشد در چیست؟
اما می‌رسیم به موضوع اصلی این مطلب، یعنی تفاوت سن قانونی با حکم رشد. سن قانونی به سنی گفته می‌شود که فرد در آستانه بزرگسالی قرار گرفته و و در قانون این سن به عنوان رشد در نظر گرفته شده است.
زمانی که افراد به سن قانونی می‌رسند این امکان را دارند که خود به صورت مستقل و بدون نیاز به راهنمایی و کمک کسی، تصمیمات خود را بگیرند و در اموال خود تصرف داشته باشند.
در کشورهای زیادی همچون ایران سن قانونی 18 سال در نظر گرفته شده است. اما در قواعد شرعی اسلام سن مشخصی برای سن رشد تعیین نشده و فقط گفته که سن بلوغ در پسران 15 سال قمری و در دختران 9 سال قمری است.
اما رسیدن به این سن باتوجه به رسویه فعلی کشور نشان از رشد شخص ندارد و اگر کسی پس از رسیدن به این سن بخواهد در امور مالی خود تصرف داشته باشد باید اقدام به اخذ گواهی رشد کند.
بنابراین در بیان تفاوت حکم رشد با سن قانونی باید چنین گفت که زمانی که شخص به سن قانونی می‌رسد، امکان و توانایی تصرف در تمامی امور مالی و غیرمالی خود را به صورت مستقل به دست می‌آورد و دیگر نیازی به کسب اجازه و رضایت از والدین ندارد.
کسی که به سن 18 سالگی که سن قانونی است می‌رسد رشید محسوب می‌شود، مگر آن که خلاف آن ثبات گردد.
به این معنا که اشخاص ذینفع تقاصای صدور حکم محجوریت او را از دادگاه بخواهند. دراین شرایط دادگاه موضوع را به کارشناس و پزشکی قانونی ارجاع می‌دهد و اگر از سوی آنان ثابت گردد که شخص همچنان در محجوریت قرار دارد، حکم حجر او را صادر می‌کنند.
اما کسی که به سن بلوغ می‌رسد رشید محسوب نشده و برای آن که بتواند در امور مالی خود تصرف داشته باشد، باید راهنمایی‌های لازم از وکیل دادگستری را دریافت کرده و در دادگاه درخواست صدور حکم رشد را مطرح کند.
زمانی که این درخواست در دادگاه مطرح شود، دادگاه طفل را به پزشکی قانونی ارجاع می‌دهد و اگر پزشکی قانونی تشخیص دهد که طفل به رشد رسیده است، دادگاه حکم رشد او را صادر خواهد کرد.
بعد از دریافت حکم رشد، شخص بر تمام دارایی و امور مالی خود اختیار تام خواهد داشت و می‌تواند هر تصرفی که بخواهد در آن‌ها بکند.
پزشکی قانونی چگونه رشد و سن شخص را احراز می‌کند؟
تعیین سن و احراز رشد در شخص یکی از خدماتی است که سازمان پزکش یقانونی ارائه می‌کند. البته این خدمت تنها با ارائه نامه از سوی دادگاه قابل انجام است و افراد نمی‌توانند شخصا به پزشکی قانونی مراجعه کرده و درخواست گواهی رشد یا تعیین سن کنند.
تعیین سن زمانی از سوی افراد تقاضا می‌شود که ادعا داشته باشند سن آن‌ها از آن چه در شناسنامه قید شده کمتر یا بیشتر است.
گاهی نیز برخی از افراد فاقد هیچگونه مدارک هویتی هستند مانند اتباع بیگانه و یا کودکان بی‌سرپرست و برای آنکه مدارک هویتی برای آن‌ها صادر شود، نیاز است که سنشان مشخص شود.
برای تعیین سن و احراز رشد شخص متقاضی، باید فرد از نظر عقلی و جسمی معاینه شود و اگر نمره لازم را در این معاینات کسب کرد رشد او احراز خواهد شد.
تعیین سن نیز غالبا با معاینه کردن ظاهر و در صورت نیاز معاینه دندان و رادیولوژی صورت می‌گیرد و در کنار آن در صورت وجود شواهد و مدارک، آن‌ها نیز مورد بررسی قرار گرفته و نتیجه نهایی اعلام می‌گردد. دو مرجعی که افراد برای تعیین سن باید به آن مراجعه نمایند مراجع قضایی و ثبت احوال است.
دریافت مشاوره حقوقی برای صدور حکم رشد جهت ازدواج
یکی از دلایلی که افراد ممکن است به خاطر آن اقدام به دریافت حکم رشد کنند، ازدواج است. با وجود اینکه ازدواج یک امر غیرمالی است ولی به دلیل آن که آثار و بعات مالی مانند مهریه و نفقه دارد، برای انجام آن نیاز به حکم رشد است.
اگر دختر یا پسر 18 سال سن و بیشتر داشته باشند، نیازی به تقاضای صدور حکم رشد نداشته و می‌توانند بدون مانعی اقدام به ازدواج کنند، اما دختر و پسرانی کمتر از 18 سال باید حتما برای ازدواج گواهی رشد را دریافت کنند.
افراد برای آنکه راهنمایی‌های لازم در خصوص نحوه انجام مراحل دریافت گواهی رشد را بدانند می‌توانند از طریق بستری که سامانه وکیل 24 فراهم کرده است، با یکی از وکلای متخصص شهر خود ارتباط برقرار کرده و یا به او وکالت برای انجام مراحل اخذ گواهی رشد بدهند و یا آنکه از او مشاوره حقوقی دریافت کنند.
لغو یا باطل کردن حکم رشد
وکلای متخصص وکیل 24 بیان می‌کنند گواهی رشد پس از صدور قابل لغو یا باطل کردن است. به این صورت که کسی که ادعای بطلان یا لغو گواهی رشد را دارد، باید درخواست خود را به دادگاه تقدی کند. دادگاه درخواست وی را بررسی کرده و شخص را در صورت لزوم به پزشکی قانونی ارجاع می‌دهد.
اگر پزشکی قانونی تشخیص دهد که حالت رشد در شخص وجود ندارد، گواهی رشد او از سوی دادگاه باطل خواهد شد.
پس از صدور بطلان حکم رشد، با شخص مانند شخص محجور و غیررشید رفتار می‌شود و دیگر وی اجازه تصرف در اموال خود را نخواهد داشت. همچنین مجددا سرپرستی شخص بر عهده ولی و یا قیم قرار می‌گیرد.
درخواست صدور گواهی رشد ممکن است امری پیچیده باشد، زیرا هرکسی دانش حقوقی نداشته و از تفاوت سن قانونی با حکم رشد آگاهی ندارد.
عده‌ای از بهترین وکلای سطح کشور دور یکدیگر گرد آمده‌اند و سامانه وکیل 24 را تشکیل داده‌اند تا به این طریق به کسانی که نیازمند مشاوره حقوقی هستند، به صورت حضوری و غیرحضوری مشاوره بدهند.
