تولیت موقوفه با چه کسی است و چگونه ثابت می شود؟
هنگامی که کسی اموالش را برای خیر همگانی یا گروه خاصی از مردم، وقف می‌کند تا از این مال در جهت مصارف و تامین این افراد استفاده شود، وقف صورت گرفته است.
واقف بعد از آن که مالش را به وقف گذاشت، همه اختیاراتش به عنوان مالک از او سلب می شود و او دیگر هیچ قدرتی در مورد مال ندارد.
همین امر سبب می‌شود تا واقف در وقف نامه یا ضمن تشکیل وقف کسی را برای اداره و سرکشی به امور مال موقوفه تعیین کند. فردی که اداره امور مال موقوفه را بر عهده دارد و باید به مصرف آن در جهت هدف مالک سابق نظارت داشته باشد، متولی نام دارد.
البته گاهی هم ممکن است واقف کسی را برای تولیت انتخاب نکند یا فردی که انتخاب کرده به هر دلیلی نتواند اداره امور را بر عهده بگیرد. در چنین مواردی اداره امور اوقاف از دادگاه صدور حکم تولیت برای فرد جدید را تقاضا می کند.
نصب متولی و نکات مربوط به آن
اداره امور مال موقوفه، یک تکلیف است که ممکن است به عهده شخصی گذاشته شود. کسی که قبول می‌کند متولی مالی شود؛ باید ریز به ریز جزئیات وقف‌نامه را اجرا کرده و همه وقتش را در اختیار مال موقوفه قرار دهد.
از طرفی برای چنین تکلیف سنگینی اجرت معین یا اجرت المثلی تعیین می شود که زحمات فرد بی جواب نماند. البته متولی حق تفویض وظایف و اختیارات خود را به دیگری ندارد مگر آن که واقف در وقف نامه این اجازه را به او داده باشد.
واقف در هنگام وقف حق تعیین متولی را به خواست و نظر خود دارد. اگر وقف انجام شد و شخصی به عنوان متولی معرفی نگشت، حق برگزیدن متولی از واقع برای همیشه گرفته خواهد شد.
هر چند که در مورد اختیار تعیین متولی در صورت عدم اشاره شخص واقف بین حقوقدانان و فقها اختلاف نظر است اما غالبا بر سر این موضوع توافق دارند که چه وقف عام و چه وقف خاص اگر بدون متولی باشد، اختیار با حاکم یعنی دادگاه است و واقف نسبت به مال سابق خودش در حکم بیگانه خواهد بود.
مسلما خود واقف نمی تواند متولی مال موقوفه باشد در واقع تصرف قبلی و تولیت با هم در تعارضند. علت هم آن است که ممکن است متصرف قبلی به دلیل تعلق خاطر به مالی که وقف کرده پشیمان شود و از مصرف آن در راه خیر خودداری نماید.
وظایف متولی
وظیفه اصلی متولی رسیدگی به امور مال موقوفه و تقسیم منافع مال بین موقوف علیهم است. او همچنین وظایف ضمنی مانند باز کردن حساب بانکی، پرداخت مالیات مال موقوفه که شخصیت حقوقی مجزایی است، گرفتن سند مال وقفی، رعایت مصلحت مانند تعمیر، کسب درآمد، اجاره و همه این موارد را بر عهده دارد.
قانونگذار در موارد استثنایی اجازه فروش مال موقوفه را داده است.
اگر مال موقوفه دچار خرابی شود که قابل تعمیر یا جدا کردن از بخش های دیگر نباشد و یا بین موقوف علیهم اختلافات به حدی شدید شود که بیم سفک دماء و قتل و خونریزی برود، متولی با کسب اجازه از دادگاه مال وقفی را برای فروش می گذارد و با ثمن آن می تواند مال موقوفه جدیدی بخرد یا منافع را برای عمل خیر دیگری اختصاص دهد.
عزل متولی
هر چند که در قوانین مربوط به وقف و متولی، همه سعی بر آن است که متولی برکنار نشود و برای ماندن وی در مسئولیتش سختگیری‌های زیادی به عمل آمده است اما در مواردی هم ممکن است متولی قبل از رسیدن به پایان وظیفه اش عزل شود.
- بی اعتنایی به مصلحت موقوفه: وظیفه اصلی متولی رعایت همیشگی و همگانی مصلحت مال موقوفه است. پس اگر اقدامی کند که به ضرر موقوفه و موقوف علیهم باشد، عزل خواهد شد. البته عزل به صورت یکباره واقع نمی شود و ابتدا سازمان اوقاف چند باری به متولی تذکر می دهد و در صورت عدم توجه، از دادگاه عزل متولی را می‌خواهد.
- عدم رعایت مفاد وقف نامه: واقف پس از آن که مالش را برای وقف می‌گذارد، ضمن وقف نامه مسائلی را درج می‌کند که دوست دارد مالش در آن راه خرج شود و اگر این مفاد توسط متولی نادیده انگاشته شود، پس از چند تذکر موجبات عزل متولی را فراهم می‌کند.
این عدم رعایت می‌تواند ناشی از ناتوانی فرد باشد یا خیانت وی. به هر حال برای بار اول ضم امین صورت می‌گیرد تا متولی و امین هر دو با هم مفاد وقف نامه را رعایت کنند.
در واقع اگر حق عزل در وقف نامه درج نشده باشد، حاکم فقط می تواند ضم امین کند و امینی را برای همکاری با متولی قرار دهد و اجازه عزل وی را نخواهد داشت.
اگر متولی فوت شده باشد، و بر طبق وقف‌نامه افراد دیگری به عنوان متولی تعیین شده باشند،اداره موقوفه به عهده همان افراد است و اگر چنین افرادی نباشند، به دلیل اینکه موقوفه فاقد متولی است، اداره اوقاف اداره موقوفه را بر عهده می‌گیرد.
مدت زمان تولیت
ماده 75 قانون مدنی می گوید اگر خود واقف در هنگام وقف پس از تعیین متولی مدتب معینی را برای تکالیف وی مقرر کند، مثلا ده سال، تولیت برای 10 سال برقرار خواهد بود و سپس به سازمان اوقاف سپرده می‌شود.
ممکن است واقف مدت تولیت را بر حیات خود یا متولی استوار کند که به اصطلاح مادا الحیوه نام دارد. در این خصوص پس از فوت واقف یا متولی، تولیت به پایان خواهد رسید.
نحوه اثبات تولیت
ماده 14 قانون تشکیلات اوقاف و امور خیریه، چنین دستور داده است که در صورت عدم تعیین متولی ضمن وقف‌نامه، شعب تخقیق اوقاف وظیفه دارند تا متولی را تعیین نمایند.
اگر کسی متقاضی متولی شدن برای آن مال موقوفه باشد باید درخواست خود را به اداره تحقیق تقدیم کرده و منتظر اثبات تولیت بماند. شعب تحقیق می توانند قرار استماع شهادت شهود و تحقیقات محلی و ارجاع امر به کارشناسی و هر نوع تحقیق دیگری را که برای روشن شدن موضوع لازم بدانند صادر و اجرا نمایند.
همچنین کسب نظر اداره اوقاف مربوطه، در هر مورد برای شعب تحقیق الزامی است جز موردی که خود اداره اوقاف مربوطه ،متقاضی دعوی باشد.
پس از ابلاغ نظریه شعبه تحقیق در خصوص قبول یا رد اثبات وقفیت ،چنانچه ادارات اوقاف و اشخاص ذینفع ،اعتراض داشته باشند، می‌توانند اعتراض خود را در دادگاه های دادگستری طرح نمایند.
رایی که درخصوص دعوی اثبات تولیت صادر می شود قابل تجدیدنظرخواهی می باشد. اما دعوی اثبات تولیت قابل فرجام خواهی نمی باشد.
پس درخواست صدور حکم تولیت می تواند از جانب شخصی که ادعای متولی بودن دارد، مطرح شود یا اداره امور اوقاف این درخواست را داشته باشد.
مدارک لازم برای دادخواست تولیت
- تکمیل فرم دادخواست جهت درخواست صدور حکم تولیت.
- استشهادیه محلی جهت اثبات تولیت متقاضی بر مال موقوفه
- حکم تولیت متولی قبلی.
- در صورت فوت متولی قبلی، گواهی فوت متولی قبلی.
- تصویر وقف نامه
- تصویر مصدق وقف‌نامه (اختیاری)
- به همراه داشتن کارت ملی جهت احراز هویت و کارت عابر بانک جهت پرداخت هزینه دادرسی الزامی است.
شهادت شهود و مطلعین، تحقیقات محلی، درخواست استعلام، شماره پرونده استنادی و درخواست جلب نظر کارشناسی از جمله دلایلی است که به کمک آن شما در دادگاه می‌توانید خواسته مطرح شده در دادخواست خود را اثبات نمایید.
دادگاه صالح برای رسیدگی و صدور حکم تولیت
برای صدور حکم تولیت، قدم اول مراجعه به اداره اوقاف در محل مربوطه است. همچنین در صورت استنکاف اداره اوقاف و یا عدم صدور حکم تولیت متقاضی و یا در صورت اعتراض به تصمیم اداره اوقاف در تعیین متولی می‌توانید به دادگاه مراجعه نمایید.
شخصی که مدعی تولیت خود در مورد مال موقوفه ای می‌باشد، باید به موجب درخواست دارا بودن تولیت خود در مال موقوفه اثبات کند.
رسیدگی به دعوی تولیت و اثبات آن با توجه به اینکه به تبع مال غیر منقول می‌باشد، در صلاحیت دادگاه محل وقوع مال غیر منقول و موقوفه می‌باشد. دعوی مورد نظر یک دعوی غیر مالی و قابل تجدید‌نظر و فرجام‌خواهی است.
در صورت نیاز به راهنمایی و دریافت اطلاعات تکمیلی در خصوص اموال موقوفه و اختیارات متولی کافیست از طریق سامانه وکیل ۲۴ با ما در ارتباط باشید.
