حکم موت فرضی برای چه کسی صادر می شود؟
هنگامی که شخصی برای مدت زیادی در محل اقامت خود حضور نداشته باشد و هیچ اطلاعی از وضعیت او در دست نباشد، به چنین شخصی غایب گفته می‌شود.
پس از گذشت مدتی در حدود چند سال، در صورتی که امیدی به بازگشت او نباشد و دادگاه تشخیص دهد که احتمالا چنین شخصی فوت نموده است، می‌توان از دادگاه صالح خواست که حکم موت فرضی او را صادر نماید.
در واقع دادگاه با صدور یک رای، به طور فرضی اعلام خواهد کرد که این شخص غایب، فوت کرده است.
در این مقاله سعی خواهد شد مخاطبین محترم را با تفاوتهای موت حقیقی و موت فرضی و مقدمات و شرایط صدور حکم موت فرضی از سوی دادگاه و وضعیت حقوقی غایب مفقودالاثر آشنا نمود.
حکم موت فرضی چه زمانی از سوی دادگاه‌ها صادر خواهد شد؟
درخواست صدور حکم موت فرضی از جمله دعاوی حقوقی است. در برخی از مواقع شخص برای مدتی وجود ملموس و خارجی ندارد و خانواده و بستگان نیز هیچ اطلاعی از او به دست نمی‌‌آورند.
در این شرایط هیچ شخصی قادر به گرفتن حق و حقوق او نیست و در نتیجه وضعیت مالی و حقوقی او کاملا نامشخص و در ابهام باقی خواهد ماند.
همان‌طور که ولادت هر فرد، باعث ایجاد حق و تکلیف برای او خواهد شد، وفات هر شخص هم در این خصوص موثر بوده و مرگ نیز تکالیفی را برای وراث ایجاد می‌نماید.
بنابراین در صورتی که وضعیت مرگ اشخاص معلوم و مشخص نباشد نباید او را فوت شده در نظر گرفت تا در نهایت آثار فوت او ایجاد و مشخص گردد. به عنوان مثال تا تعیین تکلیف وضعیت فوت شخص، در صورتی که مال و ورثه‌ای داشته باشد نباید تقسیم ارث صورت پذیرد.
در چنین شرایطی است که به فرد مورد نظر غائب مفقودالاثر گفته می‌شود. در حقیقت غایب مفقودالاثر به حالتی گفته می‌شود که از فردی برای مدت طولانی خبری در دست نیست و در محل اقامت یا هرجای دیگری حضور فیزیکی از او مشاهده نگردیده است و از او خبری هم نباشد.
در صورتی که شخص غایب مفقودالاثر، حقوق مالی و اموالی داشته باشد که برای اداره یا تعیین تکلیف آن‌ها قبل از غیبت خود امین تعیین نکرده باشد، دادستان مکلف است به جهت حفظ و نگهداری اموال شخص غایب مفقودالاثر، حداقل تا زمانی که غیبت او ادامه دارد و حکم موت فرضی او نیز از ناحیه دادگاه صادر نشده است و تا تعیین تکلیف وضعیت او، اقدام به تعیین شخصی برای نگهداری و اداره اموال وی نماید، که به این شخص امین (امانت نگه‌دار) اطلاق خواهد شد.
همچنین در صورتی که از غیبت شخص غائب زمان بسیار زیادی بگذرد، دادگاه اقدام به صدور حکم فوت فرضی می‌نماید تا تکلیف تعهدات و حقوق مالی او مشخص گردد.
چه تفاوتی بین فوت فرضی و فوت واقعی وجود دارد؟
هنگامی که فردی به طور طبیعی یا بر اثر حادثه‌ای فوت نماید، فوت او را باید واقعی اعلام کرد. فوت فرضی در مقابل فوت واقعی قرار دارد.
در فوت فرضی همانگونه که ذکر شد اطلاع و اخباری از زنده بودن یا فوت شخصی در دست نیست و از دادگاه می‌خواهیم که برای تعیین تکلیف اموال و حقوق مالی او به صورت کاملا فرضی و غیر واقعی اعلام نماید که آن شخص فوت شده است تا وراث او بتوانند نسبت به اموال و دیون و سایر مطالبات و حقوق او تعیین تکلیف نمایند.
بنابراین حکم فوت فرضی زمانی صادر می‌شود که اشخاص ذی‌نفع بعد از گذشت مدتی از غیبت شخص، تقاضای صدور حکم فوت فرضی را از مرجع قضایی صالح درخواست می‌نمایند.
در واقع عامل صدور فوت فرضی به این دلیل است که از تاریخ آخرین خبری که از حیات آن شخص رسیده است مدتی گذشته باشد که معمولا چنین شخصی زنده نمانده است.
مراجع قضایی نیز بر این اساس برای صدور حکم فوت فرضی هر نوع تحقیقی را که لازم بداند انجام داده و پس از احراز دلایل و موجبات صدور حکم موت فرضی، اقدام به صدور رای خواهند نمود.
چه شرایطی برای صدور حکم موت فرضی از سوی دادگاه بررسی شده و ملاک عمل قرار خواهد گرفت؟
همانگونه که ذکر شد موت فرضی در خصوص اشخاصی مطرح می‌گردد که شک و تردید درمورد وضعیت حیات آن‌ها مطرح است و درصورت وجود شرایطی خاص برای غایب مفقود الاثر حکم موت فرضی از سوی دادگاه صادر خواهد شد.
در حقیقت با فرض این که فرد فوت کرده و درگذشته است، طبق قانون به امور او رسیدگی خواهد شد. مشکل اصلی در خصوص غایب مفقود الاثر این است که هیچ دلیلی مبنی بر مرده بودن فرد یا زنده بودن او وجود ندارد و طبق قانون نمی‌توان احکام اشخاص زنده را برای این افراد درنظر گرفت.
مطابق یک قاعده فقهی، تا هنگامی که حکم موت فرضی غایب صادر نشده است، اصل را باید بر زنده بودن آن فرد گذاشت و احکام اشخاص زنده بر او صدق خواهد کرد. قانونگذار بنا به دلایل متعددی مانند رعایت حقوق ورثه و دادن اموال به تصرف قطعی آنان، شرایط خاصی در این خصوص پیش‌بینی کرده است.
ماده 1019 قانون مدنی در این زمینه بیان می‌دارد: حکم موت فرضی غایب در موردی صادر می‌شود که از تاریخ آخرین خبری که از حیات او رسیده است مدتی گذشته باشد که عادتا چنین شخصی زنده نمی ماند.
البته ضابطه درست و منطقی برای صدور حکم موت فرضی، انقضای مدت زمانی است که شخص غایب به طور عادی و پس از آن مدت زنده نخواهد ماند.
البته قانونگذار به بیان قاعده‌ای کلی مندرج در ماده 1019 قانون مدنی بسنده نکرده است، بلکه ضمن مواد 1020 تا 1022 قانون مدنی در موارد مختلف، مدت زمانی را که غایب بعد از انقضای آن دیگر عادتا زنده فرض نخواهد شد را مشخص کرده است و به اصطلاح حقوقی پاره‌ای امارات قانونی را که برای زنده نبودن شخص غایب برحسب عرف و عادت وجود دارد را بیان داشته است.
بر اساس ماده 1020 قانون مدنی، موارد ذیل از جمله مواردی به شمار می‌آید که عادتاً فرد غایب دیگر زنده فرض نخواهد شد:
- وقتی که ده سال تمام از تاریخ آخرین خبری که از حیات غایب رسیده است گذشته باشد و در انقضاء مدت مزبور سن غایب از ۷۵سال نیز رد شده باشد.
- وقتی که یک نفر به عنوانی از عناوین جزء قشون مسلح بوده و در زمان جنگ مفقود و سه سال تمام از تاریخ انعقاد صلح گذشته باشد بدون اینکه خبری از او برسد. البته هرگاه جنگ منتهی به انعقاد صلح نشده باشد، مدت مزبور ۵ سال از تاریخ ختم جنگ محسوب خواهد شد.
- وقتی که یک نفر حین سفر بحری در کشتی بوده که آن کشتی در آن مسافرت تلف شده است و سه سال تمام از تاریخ تلف شدن کشتی گذشته باشد بدون اینکه از آن مسافر خبری باشد.
طبق این ماده قانونی، مدتی زمانی که شخص غایب برابر قانون عادتا زنده فرض نخواهد شد و می‌توان از دادگاه تقاضای حکم موت فرضی کرد، حداقل سه سال و حداکثر ده سال از تاریخ آخرین خبر غایب است.
طبق ماده 1023 قانون مدنی، پس از گذشت مدت مقرر چنانچه تقاضای صدور حکم موت فرضی از سوی اشخاص ذی‌نفع شده باشد، دادگاه با انجام تشریفات لازم اقدام به نشر آگهی کرده و اشخاصی را که ممکن است از غایب خبری داشته باشند، دعوت می‌نماید که اطلاعات خود را دراختیار دادگاه قرار دهند.
همچنین باتوجه به ماده 155 قانون امور حسبی، این آگهی سه دفعه متوالی و هرکدام به فاصله یک ماه در یکی از جراید محل و یکی از روزنامه های کثیرالانتشار تهران منتشر می‌شود.
دادگاه زمانی می‌تواند حکم موت فرضی را صادر کند که یک سال از تاریخ نشر آخرین آگهی گذشته باشد و هیچ اطلاعی از حیات غایب معلوم نشده باشد.
هرگاه ورثه غایب قبلا تقاضا کرده باشند که اموال غایب موقتا به تصرف آن ها داده شود و بر طبق مقررات مذکور آگهی شده باشد، دادگاه به آن اکتفا خواهد کرد و آگهی مجدد دیگر لازم نیست.
بنابراین اگر قبلا برای دادن اموال غایب به تصرف موقت ورثه آگهی نشده باشد، باید به مدتی که در پایان آن شخص زنده فرض نمی شود، حداقل یک سال و دو ماه برای آگهی افزوده شود تا دادگاه بتواند حکم موت فرضی صادر نماید.
برای صدور حکم موت فرضی مقدمات و شرایط زیر باید حتما فراهم گردد
صدور حکم موت فرضی نیازمند رعایت شرایط و مقدمات است. تشریفات صدور حکم موت فرضی را باید اینگونه بیان نمود:
تقدیم دادخواست صدور حکم موت فرضی به دادگاه
بر اساس مواد 153 و 154 قانون امور حِسبی، این دادخواست باید بصورت کتبی و متضمن مشخصات غایب، دلایلی که به موجب آن درخواست کننده حق درخواست صدور حکم موت فرضی را دارد، تاریخ غیبت و اسناد و ادله‌ای که به موجب آن و بر طبق قانون مدنی می‌توان درخواست حکم موت فرضی نمود، باشد.
انتشار آگهی
این آگهی باید سه مرتبه متوالی و هرکدام به فاصله یک ماه در یکی از روزنامه‌های محلی و یکی از روزنامه های کثیر الانتشار تهران منتشر گردد.
در نهایت، دادگاه زمانی می‌تواند حکم موت فرضی شخص غایب مفقودالاثر را صادر کند که یک سال از تاریخ انتشار آخرین آگهی گذشته باشد و حیات غایب نیز مشخص نشده باشد.
بررسی و تحقیقات لازم از سوی دادگاه
در این مرحله دادگاه شرایط لازم برای صدور حکم موت فرضی از جمله انقضای مدت‌های مقرر شده در مواد 1020 و 1022 را مورد رسیدگی قرار خواهد داد و با توجه به تحقق این شرایط ، اقدام به صدور حکم موت فرضی خواهد نمود .
مرجع صالح قضایی برای صدور حکم فوت فرضی
دادخواست صدور فوت فرضی از موارد مربوط به امور حسبی و از احوال شخصیه اشخاص است که در این خصوص دادگاهی می‌تواند صلاحیت رسیدگی به این موضوع را داشته باشد که شخص غائب مفقودالاثر در هنگام حضور خود، در آن مکان اقامت داشته باشد. در حقیقت آخرین اقامتگاه او قبل از غیبتش آن جا بوده باشد.
چنانچه رای دادگاه مبنی بر رد درخواست صدور حکم فوت فرضی توسط درخواست کننده صادر گردد و یا مبنی بر صدور حکم فوت فرضی باشد، این رای توسط دادستان قابل تجدیدنظرخواهی خواهد بود ولی قابلیت فرجام‌خواهی را ندارد.
حکم فوت فرضی از مواردی است که حتی در صورت قطعیت رای، به هیچ عنوان دارای اعتبار امر مختومه (مختومه شدن پرونده) نیست. چرا که سبب و یا شخص اقامه کننده دادخواست ممکن است متغیر باشد.
چه اشخاصی می‌توانند از دادگاه درخواست صدور حکم فوت فرضی را نمایند؟
مطابق ۱۵۳ قانون امور حسبی، ورثه‌ی غائب و موصی‌له(کسی که به نفع او وصیت شده است) و وصی حق درخواست صدور حکم فوت فرضی غایب مفقودالاثر را خواهند داشت که با توجه به شرایط ذکر شده می‌توانند درخواست صدور حکم را به دادگاه صالح ارائه نمایند.
وضعیت حقوقی اموال غایب مفقودالاثر بعد از صدور حکم فوت فرضی
فوت هر شخص دارای آثار حقوقی خاصی است که این قاعده در خصوص فوت فرضی هم صادق خواهد بود. زیرا با فوت شخص باید دیون و تکالیف و تعهدات مالی و وصیت و اموال او از جهت ارث، تعیین تکلیف گردد.
اگر دادگاه حکم فوت فرضی فردی را صادر نماید، در صورتی که تاریخ فوت او مسلم شد اموال بین وراثی که هنگام فوت، زنده بوده‌اند، تقسیم خواهد شد.
در صورتی که فوت غائب بدون تعیین تاریخ فوت ثابت شود، دادگاه باید تاریخی را که فوت در آن تاریخ مشخص بوده است را مشخص نماید و در نتیجه اموال از تاریخ فوت مشخص شده، باید بین وراثی که در تاریخ اعلام شده موجود بوده‌اند، تقسیم گردد.
همچنین بعد از صدور حکم موت فرضی و قطعیت آن حکم در دادگاه، تضمیناتی که از ورثه بابت نگهداری و امانت نسبت به اموال غائب مفقودالاثر اخذ شده است، همگی رفع خواهد شد.
بازگشت غائب مفقودالاثر بعد از صدور حکم فرضی
چنانچه بعد از صدور حکم فوت فرضی، غائب مفقودالاثر برگردد، باید کسانی که اموال او را به عنوان ارث تصرف نموده‌اند، آن چه را که از اعیان (خود اموال) و یا منافع اموال (مثلا ماشین غایب را فروخته و پولش را در حسابی قرار داده) مذکور که در هنگام پیدا شدن غایب موجود است به او بازگردانند.
در صورتی که زنده بودن غائب مفقودالاثر مشخص و قطعی شود، در این حالت تمام اعمال و اموری که به موجب صدور حکم موت فرضی نسبت به اموال او به عمل آمده است همگی از بین خواهد رفت و به آن ترتیب اثر داده نخواهد شد.
انجام فرآیند صدور حکم موت فرضی چقدر زمان میبرد؟
باید عنوان کرد که طرح دعوا در مسایل مربوط به صدور حکم موت فرضی به دلیل مواعد مختلف و انتشار آگهی‌های نوبتی و زمان‌هایی که در این مقاله اشاره شد، کمی زمان‌بر است و با عنایت به مراحل مختلف رسیدگی به این دعوا در مرحله بدوی و تجدید نظر، می‌توان گفت که تخمین زمان شروع و خاتمه طرح آن به هیچ وجه قابل پیش‌بینی دقیق نیست و رسیدگی به دلایل خواهان و بررسی‌های دادگاه، احتمال زمان بر شدن آن را افزایش می دهد.
مزایای استفاده از خدمات وکلا و مشاوران دادگستری در فرآیند صدور حکم موت فرضی
به کرات اشاره کرده‌ایم هر موضوع حقوقی یا کیفری، حتی اگر از دیدگاه برخی افراد موضوعات پیش پا افتاده‌ای باشد، از منظر یک حقوقدان پیچیدگی‌های خاص خود را داراست، که موضوع درخواست صدور حکم موت فرضی نیز از آن مستثنی نیست.
طرح دعوا و دفاع از موضوعات حقوقی خصوصا در موضوعات امور حسبی دارای قوانین و مقررات خاصی است که اشخاص عادی اطلاعات جامع و کاملی در خصوص آن ندارند.
مشاوران و وکلای دادگستری افرادی هستند که در زمینه مسائل کیفری و حقوقی، دارای بینش، تخصص و آگاهی کاملی بوده و می‌توانند در رسیدگی به این نوع پرونده‌ها، خصوصا موضوعات اشاره شده، گره‌گشای موکل خود باشند.
از مهم‌ترین مزایای استفاده از وکلای سامانه وکیل 24: صرفه جویی در وقت و هزینه، رسیدن به نتیجه دلخواه و مطلوب در کمترین زمان ممکن، رهایی از رفت و آمدهای متوالی، وقت گیر، چالش برانگیز و استرس زا به دادگاه، تامین و حفظ حق و حقوق موکل در پروسه رسیدگی به درخواست صدور حکم موت فرضی خواهد بود.
اگر می‌خواهید طرح دعوا یا دفاع شما در خصوص موارد یاد شده به نتیجه مطلوبی برسد و حقوق از دست‌رفته‌تان را به دست آورید، به شما توصیه می‌کنیم که با یک وکیل مجرب در این حوزه حتما مشورت کنید.
نحوه طرح دعوا و پشتیبانی از آن در سامانه وکیل 24 در به چه صورت خواهد بود؟
وکلای متخصص این بنیاد با تسلط بر قوانین حقوقی و کیفری، بخشنامه‌ها، آیین‌نامه‌ها و کلیه قوانین مربوط به قانون مجازات و آیین دادرسی کیفری و آشنایی با روند پیگیری در مراجع مربوطه، قادر هستند روند پروسه طرح شکایت یا تنظیم دادخواست یا ارائه مشاوره را تسهیل نموده و در پروسه انجام دعاوی نقش تاثیرگذاری داشته باشند.
البته در کنار دانش حقوقی کافی، دارا بودن تجربه موفق نیز نقش قابل توجهی در مشاوره تخصصی در این زمینه دارد. مطمئنا وکالت در مراجع قضایی، به فراخور خود مستلزم پرداخت هزینه‌هایی خواهد بود.
در بسیاری از قراردادها دیده شده که خواهان پس از تنظیم دادخواست و بدون در نظر گرفتن جوانب احتیاطی و بدلیل نقص در مدارک یا عدم توجه به بسیاری از جوانب کار، در مراجع رسیدگی محکوم گردیده یا دعوایش به سرانجام نرسیده است و علاوه بر پرداخت هزینه‌های بالا، زمان زیادی را نیز صرف فعالیتی بیهوده نموده است.
