دختر چگونه بدون اذن پدرش می‌ تواند ازدواج کند؟

انعقاد عقد ازدواج و آثاری که بر این عقد وارد می آید، نیاز به گذراندن یک سری تشریفات خاص و مراحل قانونی دارد.

به عبارت بهتر، بعد از آشنایی و شناخت مختصر زوجین از یکدیگر، چنانچه بخواهیم این رابطه را کاملا قانونی و مشروع تلقی نماییم، نیاز به ثبت واقعه ازدواج یا همان انعقاد عقد نکاح داریم.

اما ثبت و انعقاد عقد ازدواج، به غیر از رضایت بدون اجبار طرفین، نیاز به رضایت و اذن ولی قهری زوجه که همان پدر یا جد پدری اوست دارد.

با مراجعه به آیات و روایات و فتاوای فقها مشهور، نوعی محدودیت اراده و منع آزادی در عمل را نسبت به زنان مسلمان می‌توان مشاهده نمود.

به این معنی که زنان حتما می‌بایست بسیاری از رفتارها و اعمال خود را با اجازه‌ و اذن فرد دیگری به انجام رسانند. آن فرد در قبل از ازدواج ، پدر و جد پدری اوست و بعد از ازدواج، شوهر او می‌باشد.

حال مسئله و سوالی که در این باره قابل طرح می‌با‌شد این است که در چه شرایطی بدون اخذ اذن و رضایت پدر هم می‌توان اقدام به انعقاد عقد ازدواج نمود.

در این مقاله قصد داریم به این موضوع پرداخته و شرایط ازدواج زن بدون کسب رضایت ولی را مورد بررسی قرار دهیم.

آیا ازدواج بدون اذن پدر ممکن است؟

در جوامع امروزی از آن جایی که در سال‌های اخیر، نوع و طریقه زندگی دستخوش تغییرات اساسی و گسترده‌ای نسبت به گذشته شده است، معیارهای ازدواج نیز با گذشته بسیار متفاوت‌تر شده و همچنین همه این موارد دست به دست هم داده تا اختلاف‌نظرهای و سلایق متعددی بین جوانان و والدین آن ها در خصوص مقوله ازدواج و انتخاب همسر به وجود آید.

اغلب، این پدر و مادر هستند که با عدول از خواسته‌ها و انتظارات مد‌نظر و گاهی به جای خود، اجازه و رضایت خود را برای انعقاد عقد ازدواج فرزند خود با شخص دلخواه و مورد نظر او اعلام می‌کنند.

اما در بسیاری از مواقع نیز شاهد این رویکرد هستیم که والدین با این مسئله مهم کنار نمی‌آیند، و تحت هیچ صراطی، حتی با حضور و وساطت و میانجی‌گری سایر اقوام، برای این اقدام موافقت نمی‌کنند.

حال چنانچه دختر و پسر همچنان مصر به ایجاد این رابطه و انعقاد عقد نکاح داشته باشند، باز هم نیازمند به اذن می‌باشند. البته اذن برای دختر، چرا که اصولا وجود اذن پدر برای پسر، برای انعقاد عقد نکاح لازم و ضروری نیست.

در این خصوص قانون مدنی در مواد ۱۰۴۳ و ۱۰۴۴ این موضوع را مورد بررسی قرارداده است.

ماده ۱۰۴۳ بیان داشته است که نکاح دختر باکره اگرچه به سن بلوغ رسیده باشد موقوف به اجازه پدر یا جد پدر او است و هر گاه پدر یا جد پدری بدون علت موجه از دادن اجازه مضایقه کند اجازه او ساقط و در این صورت دختر می‌تواند با معرفی کامل مردی که می‌خواهد با او ازدواج نماید و شرایط نکاح و مهری که بین آن‌ها قرار داده شده پس از اخذ اجازه از دادگاه مدنی خاص به دفتر ازدواج مراجعه و نسبت به ثبت ازدواج خود اقدام نماید.

بررسی دقیق‌تر مسائل پیرامون ازدواج و اذن پدر

در این مورد باید به نکاتی تکمیلی تر نیز اشاره‌ای گذرا داشت:

• طبق قانون سن بلوغ در دختران ۹ سال تمام و در پسران ۱۵ سال تمام قمری است و از آن جهت که امر خطیر ازدواج یک عمل یا فرآیند غیرمالی محسوب می‌گردد، احراز رشد طرفین را لازم ندارد، در صورتی که در امور مالی (خرید و فروش) احراز رشد متعاملین لازم بوده و نیاز به اخذ گواهی رشد دارد.
• موضوع مهم دیگری که باید حتما به آن دقت گردد، بحث دوشیزه بودن دختر است که متاسفانه قانونگذار از لغت و عبارت نادرست باکره استفاده نموده است، بنابر این توضیحات اگر دختر سابقا ازدواج نموده باشد و با همسر سابق خود نزدیکی و رابطه جنسی برقرار کرده باشد برای ازدواج مجدد، دیگر نیازی به اجازه و اذن پدر خود ندارد.
• این نکته مهم را نیز حتما باید در نظر گرفت که درصورت از بین رفتن دوشیزگی دختر و برقراری رابطه جنسی ولو به صورت نامشروع، اذن و اجازه پدر برای نکاح از نظر قانونی از بین می‌رود اما ادر صورتی که از بین رفتن دوشیزگی، به علت وقوع یک حادثه ایجاد شده باشد (مثلا در اثر وقوع تصادف یا بیماری و هر عامل دیگری بدون رابطه جنسی) اذن پدر برای ازدواج پابرجا خواهد ماند.

ماده ۱۰۴۴ نیز در تکمیل ماده قبل بیان می‌دارد: در صورتی که پدر یا جد پدری در محل حاضر نباشند و استیذان از آن‌ها نیز عادتا غیر ممکن بوده و دختر نیز احتیاج به ازدواج داشته باشد، وی می‌تواند اقدام به ازدواج نماید.

تبصره – ثبت این ازدواج در دفترخانه منوط به احراز موارد فوق در دادگاه مدنی خاص می باشد.

یک اشتباه بسیار رایج در خصوص تفاوت اذن و اجازه

دو عبارت اجازه و اذن از نظر لغوی و کاربردی خیلی به یکدیگر نزدیک هستند و در بسیاری از این موارد به جای یکدیگر به کار برده شده و یا اصولا تفاوتی بین آن‌ها دو قائل نمی‌شویم. در این باره باید گفت که اذن همیشه قبل انجام یک عمل صادر می‌گردد و اجازه بعد از انجام آن عمل.

مثلا تا زمانی که پدر اذن به نکاح دختر خود ندهد عقد ازدواج محقق نمی‌گردد. همچنین اگر شخصی بدون اطلاع صاحب یک باغ از آن استفاده کند در صورتی که مالک اعمال و اقدامات فرد را تنفیذ و اجازه نماید، هیچ اثر قانونی برآن مترتب نخواهد بود.

تفاوت دیگر، قابلیت باز پس‌گیری و رجوع از آن دو می‌باشد. که این امر در اذن امکان‌پذیر بوده ولی در اجازه غیر ممکن خواهد بود.

مسیر قانونی و طریقه اقدام برای اخذ اذن جهت ازدواج

برای آغاز اقدام قانونی در این خصوص، باید مطابق با آن چه که در قانون مدنی ذکر شده است، در ابتدای امر، دختر یا وکیل او باید دادخواستی به طرفیت پدر خود با عنوان ” تقاضای صدور اذن ثبت واقعه ازدواج به دلیل مضایقه پدر یا جد پدری” در دادگاه خانواده مطرح نماید.

شایان ذکر است، از آن جایی که این دعوا یک دعوای غیرمالی محسوب می‌گردد، هزینه دادرسی آن هم بر اساس هزینه دادرسی دعوی غیر مالی در سال 1400، یعنی از ۴۰۰ هزار تا یک میلیون و ۸۰۰ هزار ریال براساس بخشنامه رییس قوه قضاییه خواهد بود.

همچنین به این نکته هم باید اشاره کرد که برای ثبت دادخواست مذکور دیگر نیازی به مراجعه به دفاتر دادگاه ها نمی‌باشد، بلکه با مراجعه به هر یک از دفاتر خدمات قضایی و ثبت نام در سامانه ثنا و پرداخت هزینه دادرسی و هزینه‌های مربوط به سامانه ابلاغ ثنا، نسبت به ثبت دادخواست اقدام می‌گردد.

تصمیم‌گیری نهایی دادگاه در خصوص صدور حکم ازدواج بدون اذن پدر

البته با توجه به رویه‌های مختلف قضایی در مراجع مختلف، در خصوص اقدامات دادگاه‌ها هیچگاه نمی‌توان به طور دقیق و صریح اظهارنظر کرد چرا که در اغلب موارد و در موضوعات مشابه تصمیمات و احکام مختلفی صادر گردیده است ولی به طور کلی ممکن است دادگاه پس از استماع اظهارات هر یک از طرفین اقدام به تصمیم‌گیری نماید یا اگر این موضوع را لازم بداند می‌تواند از نزدیکان و بستگان طرفین تحقیق به عمل آورده یا پرونده را به مددکاری اجتماعی یا روانشناس ارجاع داده و پس از ارائه گزارش‌های لازم اقدام به صدور حکم نماید.

در صورت نبودن پدر برای صدور اجازه چه کنیم؟

یک نکته مهم دیگر در ازدواج دختر بدون اجازه پدر آن است که در صورتی که پدر به عللی همچون جنگ، سفر، اسارت و علل این قبیل قادر نباشد اجازه نکاح دختر خود را صادر نماید، در این مواقع نیز دختر با مراجه به دادگاه و ارائه دادخواست می تواند، با ذکر علت غیبت پدر، اجازه نکاح را اخذ نماید.

در چه مواردی دختر برای ازدواج دیگر نیازی به اجازه پدر نخواهد داشت؟

بر اساس اصلاحیه ماده ۱۰۴۳ و ۱۰۴۴ قانون مدنی در خصوص اذن پدر برای ازدواج و رویه حاکم در محاکم، سه گروه دختران می‌توانند بدون اجازه پدر خود و حکم دادگاه ازدواج نمایند.

این افراد باید کلیه شرایط زیر را دارا باشند:

• سن ۲۸ سال در صورت احزاز رشد از سوی مرجع قضایی
• دارای حداقل مدرک کارشناسی ارشد
• دارای ۵ سال سابقه کار و بیمه تامین اجتماعی
• چنانجه دوشیزگی دختر به هر دلیلی حتی رابطه نامشروع از بین رفته شده باشد باز هم نیاز به اجازه پدر نیست.

توصیه می‌شود در امر ازدواج با نظر خانواده پیش رفته تا در آینده به مشکل جدی برخورد نکنند و همچنین به لحاظ شکل جامعه، از حمایت بیشتری هم برخوردار باشند. هرچند قانونگذار نیز در حمایت از دختران شرایطی را پیش‌بینی کرده تا این موضوع مورد سوءاستفاده پدران قرار نگیرد.